Οι πολύχρυσες Μυκήνες
Η μυκηναϊκή κοσμηματοποιΐα ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένη όπως μπορούμε να δούμε στα αρχαιολογικά μουσεία Μυκηνών, Θηβών κ.α. αλλά κυρίως στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου εκτίθενται απαράμιλλα σύνολα από τις Μυκήνες. Οι Μυκήνες, που έδωσαν στις μέρες μας το όνομά τους σε ολόκληρο τον ελλαδικό πολιτισμό της περιόδου, αποκαλούνταν «πολύχρυσες» ήδη από την αρχαιότητα. Οι ανασκαφές Σλήμαν (και του αρχαιολόγου Παναγιώτη Σταματάκη, ας μη τον ξεχνάμε) έφεραν στο φως τάφους με αμύθητους θησαυρούς από ολόχρυσα κοσμήματα και άλλα τέχνεργα.
Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π.Χ., κυρίως στην κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα, συνδέεται με ένα πλήθος μεταλλικών αντικειμένων, τα οποία βρίσκονται συνήθως σε ταφικά σύνολα, σύμφωνα με την επίτιμη διευθύντρια αρχαιοτήτων Αικατερίνη Δημακοπούλου. Από μέταλλο οι Μυκηναίοι κατασκεύαζαν κοσμήματα, αγγεία, εργαλεία και όπλα. Για όλα πλην κοσμημάτων χρησιμοποιούσαν κατά βάση τον ορείχαλκο. Για τα κοσμήματα είχαν χρυσό, άργυρο, ήλεκτρο νίελλο.
Ο χρυσός δηλώνεται στα μυκηναϊκά κείμενα με ένα ιδεόγραμμα ή με τη λέξη ku-ru-so και οι τεχνίτες του ονομάζονταν ku-ru-so-wo-ko δηλαδή χρυσουργοί. Σε κατάλογο της Πύλου με Γραμμική Β’ βλέπουμε ότι υψηλοί αξιωματούχοι του κράτους πλήρωσαν στον άνακτα έκτακτη εισφορά σε χρυσό.
Σύνδεση με τους Μινωίτες
Ο πολιτισμός των Μυκηναίων ενσωμάτωσε και εξέλιξε τις κατακτήσεις του Μινωικού πολιτισμού, παρατηρεί η κα Δημακοπούλου. Στην κοσμηματοποιία οι τεχνικές που γνώριζαν οι Μινωίτες ήταν γνωστές και στους τεχνίτες των Μυκηνών. Στην περίοδο της ακμής της Μυκηναικής κοσμηματοποιίας (14ος αι.) χρησιμοποιούνται και νέες τεχνικές που ανεβάζουν ακόμη περισσότερο το επίπεδο της μεταλλουργίας, όπως η διάτρηση, η χάραξη, το περίκλειστο σμάλτο και η ένθεση (νιέλλο).
Εξαιρετικό δείγμα της μυκηναϊκής τέχνης αποτελούν οι χρυσές προσωπίδες των βασιλικών νεκρών από τους ταφικούς περιβόλους των Μυκηνών. Το πιο εμβληματικό έργο μυκηναίων χρυσουργών είναι η μάσκα η οποία λέγεται «του Αγαμέμνονα». Εχουν εντοπισθεί επίσης διαδήματα από λεπτό χρυσό έλασμα, ενώτια, περιβραχιόνια, χρυσά δαχτυλίδια- σφραγίδες και χρυσά δισκάρια, που τα έραβαν στα ρούχα. Σε αντίθεση με ό,τι νομίζουμε, οι ανασκαφές έχουν δείξει πως βαρύτιμα κοσμήματα φορούσαν και οι άντρες.
Κατά την προχωρημένη Μυκηναϊκή Εποχή ο κύριος τύπος κοσμήματος ήταν τα περιδέραια µε ανάγλυφες χάντρες και τα περίαπτα. Οι χάντρες έχουν διάφορα σχήματα, κυρίως σχηματοποιημένα φυτικά και θαλασσινά θέματα δανεισμένα από τη µμινωική εικονογραφία. Τα περίαπτα έχουν σχήματα ανθρώπινης μορφής ζώων, πουλιών ή φυτικών θεμάτων. Οι χρυσές χάντρες και τα περίαπτα κατασκευάζονταν από λεπτά ελάσματα µε σφυρηλάτηση επάνω σε ειδικές μήτρες. Εχουν εντοπισθεί τέτοιες μήτρες, λίθινες, με τυποποιημένο θεματολόγιο, που περιελάμβανε φύλλα κισσού, κρίνα, παπύρους, χταπόδια, ναυτίλους και έλικες.
Αργότερα, όταν ο χρυσός γίνεται σπάνιος και δυσεύρετος, αλλά και για μεγαλύτερη παραγωγή, χρησιμοποιούνται συχνότερα η γαλάζια και η λευκή υαλόµαζα, καθώς και η φαγεντιανή, για την κατασκευή χαντρών και περιάπτων µε χύτευση επίσης σε λίθινες μήτρες. Χάντρες διαφόρων σχημάτων κατασκευάζονταν επίσης από ημιπολύτιμους λίθους, όπως σάρδιο, αµέθυστο, αχάτη Κ.ά. Μεταξύ του 15ου και 14ου αιώνα. π.Χ., οπότε η Μυκηναϊκή κυριαρχία εδραιώνεται στο Αιγαίο, παρατηρείται αύξηση της παραγωγής κοσμημάτων µε την ανάπτυξη εκλεπτυσμένων τεχνικών, όπως της περίκλειστης και της διάτρητης, εκτός από την κοκκίδωση και τη συρµατοτεχνική που ήταν γνωστές από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Σπουδαία εργαστήρια χρυσοχοΐας και κοσµηµατοποιίας υπήρχαν στην Κνωσό και την Αργολίδα, όπου κατασκευάζονταν ωραιότατα κοσμήματα που συνδύαζαν τα νέα μυκηναϊκά στοιχεία µε τη μινωική παράδοση.
Η δρ Αλκηστις Παπαδημητρίου, συγγραφέας του τόμου για τις Μυκήνες στη σειρά του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση, αναφέρει: «η δύναμη και η ευημερία των ηγεμόνων ευνόησε την κατασκευή ειδών πολυτελείας από εξωτικά υλικά, όπως ο χρυσός, ο χαλκός, το ελεφαντόδοντο, η φαγεντιανή και οι ημιπολύτιμοι λίθοι. Ιδιαίτερη θέση κατέχει ανάμεσά τους το ήλεκτρο, το χρυσάφι του Βορρά, που επιβεβαιώνει τις πρώιμες εμπορικές σχέσεις με τον πολιτισμό του Wessex στη νότια Αγγλία και αντανακλάται στο μύθο του Φαέθωνα και των Ηλιάδων.
Το χρυσό μυκηναϊκό περιδέραιο με κρινόσχημες ψήφους, από τη Θήβα, που πωλείται σε αντίγραφο από το Μουσείο Μπενάκη, ανήκει στην Υστεροελλαδική Περίοδο ΙΙ-ΙΙΙΑ:15ος -14ος αι. π.Χ. Ο εντυπωσιακός πλούτος της μυκηναϊκής κοσμηματοτεχνίας αντανακλά τόσο την οικονομική ευμάρεια της εποχής όσο και τη διάθεση προβολής που είχε η άρχουσα τάξη.
Η Αλίκη Παπαδοπούλου, σε μεταπτυχιακή εργασία της, τονίζει το γεγονός ότι στο πλαίσιο «των πολιτισμικών επαφών και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των λαών της Μεσογείου εισάγονταν μοτίβα σε σχήματα φυτών ή ζώων, τα οποία ήταν άγνωστα στον αιγαιακό κόσμο, αλλά αντιπροσωπευτικά του τόπου στον οποίο κατασκευάστηκαν. Στις περιπτώσεις αυτές συγκαταλέγονται οι χάντρες σε σχήμα παπύρου. Ο πάπυρος αποτελούσε το ιερό φυτό της Αιγύπτου και έμβλημα της Αιγύπτιας θεάς του Νείλου Wadj. Ως υδρόβιο φυτό συνδέθηκε με τη γονιμότητα, ενώ το ίδιο του το όνομα στην αιγυπτιακή γλώσσα σήμαινε «ανθοφορώ» ή «είμαι υγιής».
Στον αιγαιακό χώρο εισήχθηκε από την Αίγυπτο αρχικά ως ένα αισθητικά ιδιαίτερο εικονογραφικό μοτίβο, όμως σύντομα απέκτησε και συμβολική χρήση, καθώς συνδυάστηκε με τον κρίνο - το ιερό φυτό της Μινωικής Κρήτης - δημιουργώντας το μοναδικό σχήμα του κρινοπάπυρου. Οι χάντρες κρινοπάπυρου, κατασκευασμένες από διάφορες ύλες, αποτέλεσαν αγαπημένο σχήμα στον κρητομυκηναϊκό κόσμο και συναντώνται συχνά τόσο σε πλούσια ταφικά σύνολα όσο και σε χώρους που έχουν ταυτιστεί ως ιερά, επιβεβαιώνοντας τη συμβολική τους σημασία.
Το παράδειγμα του κρινοπάπυρου αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις αμοιβαίες επιρροές μεταξύ της Αιγύπτου και του αιγαιακού κόσμου, υποδηλώνοντας παράλληλα μια συνειδητή επιλογή και όχι μια παθητική υιοθέτηση σχημάτων, συμβόλων και ιδεών.»
Αγγελική Κώττη
Ο πολιτισμός των Μυκηναίων ενσωμάτωσε και εξέλιξε τις κατακτήσεις του Μινωικού πολιτισμού, παρατηρεί η κα Δημακοπούλου. Στην κοσμηματοποιία οι τεχνικές που γνώριζαν οι Μινωίτες ήταν γνωστές και στους τεχνίτες των Μυκηνών. Στην περίοδο της ακμής της Μυκηναικής κοσμηματοποιίας (14ος αι.) χρησιμοποιούνται και νέες τεχνικές που ανεβάζουν ακόμη περισσότερο το επίπεδο της μεταλλουργίας, όπως η διάτρηση, η χάραξη, το περίκλειστο σμάλτο και η ένθεση (νιέλλο).
Εξαιρετικό δείγμα της μυκηναϊκής τέχνης αποτελούν οι χρυσές προσωπίδες των βασιλικών νεκρών από τους ταφικούς περιβόλους των Μυκηνών. Το πιο εμβληματικό έργο μυκηναίων χρυσουργών είναι η μάσκα η οποία λέγεται «του Αγαμέμνονα». Εχουν εντοπισθεί επίσης διαδήματα από λεπτό χρυσό έλασμα, ενώτια, περιβραχιόνια, χρυσά δαχτυλίδια- σφραγίδες και χρυσά δισκάρια, που τα έραβαν στα ρούχα. Σε αντίθεση με ό,τι νομίζουμε, οι ανασκαφές έχουν δείξει πως βαρύτιμα κοσμήματα φορούσαν και οι άντρες.
Κατά την προχωρημένη Μυκηναϊκή Εποχή ο κύριος τύπος κοσμήματος ήταν τα περιδέραια µε ανάγλυφες χάντρες και τα περίαπτα. Οι χάντρες έχουν διάφορα σχήματα, κυρίως σχηματοποιημένα φυτικά και θαλασσινά θέματα δανεισμένα από τη µμινωική εικονογραφία. Τα περίαπτα έχουν σχήματα ανθρώπινης μορφής ζώων, πουλιών ή φυτικών θεμάτων. Οι χρυσές χάντρες και τα περίαπτα κατασκευάζονταν από λεπτά ελάσματα µε σφυρηλάτηση επάνω σε ειδικές μήτρες. Εχουν εντοπισθεί τέτοιες μήτρες, λίθινες, με τυποποιημένο θεματολόγιο, που περιελάμβανε φύλλα κισσού, κρίνα, παπύρους, χταπόδια, ναυτίλους και έλικες.
Αργότερα, όταν ο χρυσός γίνεται σπάνιος και δυσεύρετος, αλλά και για μεγαλύτερη παραγωγή, χρησιμοποιούνται συχνότερα η γαλάζια και η λευκή υαλόµαζα, καθώς και η φαγεντιανή, για την κατασκευή χαντρών και περιάπτων µε χύτευση επίσης σε λίθινες μήτρες. Χάντρες διαφόρων σχημάτων κατασκευάζονταν επίσης από ημιπολύτιμους λίθους, όπως σάρδιο, αµέθυστο, αχάτη Κ.ά. Μεταξύ του 15ου και 14ου αιώνα. π.Χ., οπότε η Μυκηναϊκή κυριαρχία εδραιώνεται στο Αιγαίο, παρατηρείται αύξηση της παραγωγής κοσμημάτων µε την ανάπτυξη εκλεπτυσμένων τεχνικών, όπως της περίκλειστης και της διάτρητης, εκτός από την κοκκίδωση και τη συρµατοτεχνική που ήταν γνωστές από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Σπουδαία εργαστήρια χρυσοχοΐας και κοσµηµατοποιίας υπήρχαν στην Κνωσό και την Αργολίδα, όπου κατασκευάζονταν ωραιότατα κοσμήματα που συνδύαζαν τα νέα μυκηναϊκά στοιχεία µε τη μινωική παράδοση.
Το χρυσό μυκηναϊκό περιδέραιο με κρινόσχημες ψήφους, από τη Θήβα, που πωλείται σε αντίγραφο από το Μουσείο Μπενάκη, ανήκει στην Υστεροελλαδική Περίοδο ΙΙ-ΙΙΙΑ:15ος -14ος αι. π.Χ. Ο εντυπωσιακός πλούτος της μυκηναϊκής κοσμηματοτεχνίας αντανακλά τόσο την οικονομική ευμάρεια της εποχής όσο και τη διάθεση προβολής που είχε η άρχουσα τάξη.
Η Αλίκη Παπαδοπούλου, σε μεταπτυχιακή εργασία της, τονίζει το γεγονός ότι στο πλαίσιο «των πολιτισμικών επαφών και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των λαών της Μεσογείου εισάγονταν μοτίβα σε σχήματα φυτών ή ζώων, τα οποία ήταν άγνωστα στον αιγαιακό κόσμο, αλλά αντιπροσωπευτικά του τόπου στον οποίο κατασκευάστηκαν. Στις περιπτώσεις αυτές συγκαταλέγονται οι χάντρες σε σχήμα παπύρου. Ο πάπυρος αποτελούσε το ιερό φυτό της Αιγύπτου και έμβλημα της Αιγύπτιας θεάς του Νείλου Wadj. Ως υδρόβιο φυτό συνδέθηκε με τη γονιμότητα, ενώ το ίδιο του το όνομα στην αιγυπτιακή γλώσσα σήμαινε «ανθοφορώ» ή «είμαι υγιής».
Στον αιγαιακό χώρο εισήχθηκε από την Αίγυπτο αρχικά ως ένα αισθητικά ιδιαίτερο εικονογραφικό μοτίβο, όμως σύντομα απέκτησε και συμβολική χρήση, καθώς συνδυάστηκε με τον κρίνο - το ιερό φυτό της Μινωικής Κρήτης - δημιουργώντας το μοναδικό σχήμα του κρινοπάπυρου. Οι χάντρες κρινοπάπυρου, κατασκευασμένες από διάφορες ύλες, αποτέλεσαν αγαπημένο σχήμα στον κρητομυκηναϊκό κόσμο και συναντώνται συχνά τόσο σε πλούσια ταφικά σύνολα όσο και σε χώρους που έχουν ταυτιστεί ως ιερά, επιβεβαιώνοντας τη συμβολική τους σημασία.
Το παράδειγμα του κρινοπάπυρου αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις αμοιβαίες επιρροές μεταξύ της Αιγύπτου και του αιγαιακού κόσμου, υποδηλώνοντας παράλληλα μια συνειδητή επιλογή και όχι μια παθητική υιοθέτηση σχημάτων, συμβόλων και ιδεών.»
Αγγελική Κώττη
Πηγή: liberal.gr
