Ευαγγελία Μινάρδου – Αδάμου: Τυχερός όποιος βρίσκει ψυχή που επιθυμεί κι αντέχει το μοίρασμα…

Της Γκέλης Ντηλιά:

Ένα βιβλίο γεμάτο Αιγαίο, αλμύρα, ξωκλήσια και θύμησες. Ένα βιβλίο γεμάτο Τρίκαλα, λουλουδιασμένους κήπους, αέρα που μυρίζει έλατα και συζητήσεις μπροστά στο τζάκι. Όλα αυτά, στο βιβλίο της Ευαγγελίας Μινάρδου - Αδάμου «Φωτεινές  γραφές», από τις εκδόσεις Γραφή, μελογοτεχνικά κείμενα δικά της και φωτογραφίες κυρίως της ιδίαςκαι κάποιες του γιου της, Παναγιώτη Αδάμου, της κόρης της, Μαριλίας Αδάμου καιαγαπημένων φίλων, που τις παραχώρησαν ευγενικά στη συγγραφέα προς δημοσίευση.

Ναύπλιο – Τήνος, πλέοντας στη θερινή ραστώνη.

Αν η Τήνος ήταν ακροστιχίδα, πώς θα την έγραφες;

Δύσκολο να χωρέσω όλα όσα θα ήθελα και θα άξιζε να πω για το νησί της καρδιάς μου σε μια ακροστιχίδα, αξίζει όμως το εγχείρημα. Ας το τολμήσω, λοιπόν, με ένα μικρό, καλοκαιρινό στιχούργημά μου!

Τραγούδι μυρωμένο του βοριά

Ηλιόφωτο και κάτασπρα χωριά

Νερά γαλάζια, άμμος χρυσαφιά

Ονείρου τόπος, τέχνη κι ομορφιά

Στης Μάνας Παναγιάς την αγκαλιά.

Το κείμενό σου με τίτλο «Ορίζοντας» αλλά και εκείνο με τίτλο«Ταξίδι», αποτυπώνουν ταξίδια που έγιναν ή θα γίνουν. «Να φεύγεις…/Ίαμα το ταξίδι, πόθος και καημός.». Τι γίνεται όμως με τα ταξίδια του νου που δεν μας βγάζουν σε συμβατικούς προορισμούς;

Τα πιο μεγάλα ταξίδια είναι αυτά του νου και της ψυχής. Αν δεν ανακαλύψουμε τον δικό μας προορισμό, όποιος κι αν είναι αυτός, τότε ποτέ δε θα φτάσουμε στο κέντρο της ύπαρξής μας. Χρειάζονται την πιο μεγάλη τόλμη τέτοια ταξίδια, κυρίως αν αντιβαίνουν τις συμβάσεις. Μόνο έτσι, όμως, μπορούμε να φτάσουμε σε αρμονία με τον εαυτό μας.

«Τούτο το καλοκαίρι των αλγεινών αντιθέσεων συνάντησα και πάλι τη σοφία εκεί που πάντα πίστευα πως είναι η πηγή της. Στην απλότητα.»Ο πρόλογος του «Αφιερωμένο»παίρνει θέση απέναντι στον υπερκαταναλωτισμό,ο οποίος ειδικά το καλοκαίρι μας δίνει την εντύπωση πως έτσι θα μπορέσουμε να γίνουμε καταναλωτές εμπειριών.

Πολύ μου αρέσει η φράση σου «καταναλωτές εμπειριών», καθώς απηχεί μια σύγχρονη τάση που διαφέρει πολύ από την έννοια «βίωση εμπειριών». Ο υπερκαταναλωτισμός, σε οτιδήποτε κι αν αναφέρεται, υλικά αγαθά ή εμπειρίες, ενέχει την έννοια της υπερβολής, που τελικά οδηγεί στην έλλειψη χαράς, διά του αναπόφευκτου κορεσμού που συνεπάγεται. Και επειδή, ως γνωστόν, στη μεσότητα βρίσκεται η αρετή, εκεί θεωρώ ότι εδρεύει και η αληθινή χαρά. Απλότητα για μένα σημαίνει, λοιπόν, σοφία ζωής.

Τα όνειρα αποτελούν και δικό μου αγαπημένο θέμα συγγραφής. Στο βιβλίο σου υπάρχουν δυο κείμενα για αυτά, το «Ονείρων λόγος» και το «Της νύχτας όνειρο», που το θεωρώ κορυφαίο, και που μας οδηγούν στη διαπίστωση ότι τα όνειρα αποτελούν ένα είδος αντίστασης στην εξαπάτηση των καιρών.

Αναφέρεσαι σε δύο εξαιρετικά αγαπημένα μου κείμενα και ευχαριστώ πολύ που τα ξεχώρισες. Δυο κείμενα αφιερωμένα στο όνειρο, θέμα ιδιαίτερα αγαπημένο συγγραφικά. Γιατί, τι θα ήταν οι μέρες και οι νύχτες μας, οι στιγμές και οι ανθρώπινες σχέσεις μας, χωρίς τη λάμψη και το χρώμα του ονείρου; Ναι το όνειρο κάνει αντίσταση σε ό,τι μας πληγώνει. Για αυτό και είναι σωτήριο.

Τι είδους μουσική ταιριάζει με αυτό το βιβλίο;

Το βιβλίο αυτό είναι πολυσυλλεκτικό, θα έλεγα. Συνεπώς, αφήνει ελεύθερο τον αναγνώστη να επενδύσει την αναγνωστική απόλαυση με όποια μουσική κατακλύσει τις αισθήσεις του, καθώς το διαβάζει και διαπιστώνει την σύμπλευση λόγου και εικόνας, μέσα από τα εκατόν είκοσι ένα λογοτεχνήματα και τις αντίστοιχες εκατόν πενήντα μία έγχρωμες, ολοσέλιδες φωτογραφίες που υπάρχουν σε αυτό το εικονοβιβλίο..

Είναι το εφήμερο το αλάτι της ζωής; Το ομώνυμο κείμενόσου, πλαισιωμένο από μια φωτογραφία με ιβίσκους, ολοκληρώνεται, «Ένα λουλούδι, στον ιβίσκο της αυλής μας. Έζησε μόνο μια μέρα./Μια απατηλή υπόσχεση αιωνιότητας./Η μάταιη λάμψη/του εφήμερου./Πόσο παρήγορα ωραία όμως…»

Το εφήμερο είναι το αναπόφευκτο της θνητότητας. Είναι εξ ορισμού απατηλό, αλλά δίνει γεύση, χρώμα, άρωμα στη ζωή. Στην αυλή του σπιτιού μου, στην Τήνο, έχουμε έναν μεγάλο ιβίσκο, μπρος στο παράθυρο του παιδικού μου δωματίου. Παιδιόθεν η επαφή με το εφήμερο των λουλουδιών του, συνεπώς με την αντίφαση της ομορφιάς του εφήμερου και της αλήθειας του αιώνιου…

Θα επισημάνω μια φωτογραφία όπου το δεξί χέρι του ενός κρατάει το δεξί χέρι της άλλης,στο κείμενο«Σφιχτοπλεγμένα χέρια», όπου γράφεις ξεκάθαρα για το «Πόσο μας έχουν λείψει χέρια που αυθόρμητα σφίγγουνε τα δικά μας…/Χέρια που υποδέχονται, κατευοδώνουν, κατατροπώνουνε τη μοναξιά./Σφιχτοπλεγμένα χέρια, αξεχώριστες ψυχές, που υπόσχονται συμπόρευση, ακόμα και στο επέκεινα.»Θα ήθελα ένα σχόλιο σχετικά.

Είναι μια φωτογραφία που αγαπώ πολύ, καθώς κάνει γκρο πλάνο σε δυο σφιχτοπλεγμένα χέρια, που είναι το δικό μου και της κόρης μου, από μια φωτογραφία μας που βγάλαμε σε ένα ταξίδι  στην Ολλανδία για την ορκωμοσία του μεταπτυχιακού της. Έχουν, λοιπόν, ιδιαίτερο συναισθηματικό βάρος και η φωτογραφία και το συνοδευτικό λογοτέχνημα. Εκφράζουν τη βαθιά πίστη μου στην αξία της ανθρώπινης επαφής, που μας τη στέρησε η περίοδος της καραντίνας του covid, αφήνοντας βαθύ αποτύπωμα συναισθηματικού ελλείμματος στις ανθρώπινες σχέσεις. Ναι, το εγκάρδιο άγγιγμα των ανθρώπινων χεριών μπορεί να κατατροπώσει την απομόνωση, όταν εμπερικλείει αλήθεια κι αγάπη.

Στο «Πύλες»αναφέρεσαι σε επιλογές,«Μπορείς να εισέλθεις, μπορείς να εξέλθεις./…/ είσαι ένας άνθρωπος ελεύθερος. Και η ζωή είναι γεμάτη δρόμους, να βαδίσεις.»ενώ στο «Σαν προσευχή»,«Μια πόρτα κλειστή…Μια ματαίωση, ένας άγνωρος δρόμος, που σου τον στέρησαν πριν καν τον περπατήσεις. Ένα σύνορο στη γεωγραφία των επιθυμιών.» Έχουν οι επιθυμίες μας τόσο μεγάλη δύναμη να ανοίγουν και να κλείνουν πόρτες;

Αν ο άνθρωπος είναι οι επιλογές του, είναι εξίσου και οι επιθυμίες του, αφού αυτές οδηγούν στις επιλογές του. Κι αν οι επιθυμίες μας δεν μπορούν πάντα να εκπληρωθούν, έχουν τη χάρη και τη δύναμη να επιδιώκουν την υλοποίησή τους ενεργοποιώντας το αυτεξούσιο, έχουν,όμως, παράλληλα τη χάρη και τη δύναμη να βρίσκουν όριο, σύνορο, και μακάρι αυτό να αποτρέπει από γκρεμούς και να τείνει στο καλό.

«Έχει τη δύναμη η Λήθη να κυοφορεί ανεπαίσθητα την ίαση».Δίπλα σε αυτό το κείμενο υπάρχουνδυο φωτογραφίες του Ληθαίου ποταμού, που διαρρέει την πόλη των Τρικάλων. Είμαστε όσα έχουμε ξεχάσει;

Σαφώς, είμαστε όσα θυμόμαστε,  όσα ξεχάσαμε, όσα βιώσαμε, όσα αγαπήσαμε, όσα πράξαμε, όσα ποθήσαμε, όσα νιώσαμε. Είμαστε το τώρα και το χθες μας, είμαστε το μέλλον που χτίζουμε σήμερα.

Οι καλαίσθητες φωτογραφίες από την έκθεση έργων του Τήνιου μαρμαρογλύπτη ΙωσήφΑρμάου, που πλαισιώνουν το κείμενο «Κέντημα σε μάρμαρο», μου δίνουν την εντύπωση ότι συνομιλούμε καλύτερα με αγάλματα παρά με συνανθρώπους.

Στο βιβλίο αυτό φιλοξενούνται φωτογραφίες έργων δύο από τους πολλούς εξαιρετικούς Τήνιους καλλιτέχνες, του Τήνιου μαρμαρογλύπτη Ιωσήφ Αρμάου καιτου Τήνιου γλύπτη-εικαστικού Φαέθωνα Γρυπάρη, τους οποίους και ευχαριστώ από καρδιάς που κοσμούν κυριολεκτικά το βιβλίο μου με τα εξαιρετικά δημιουργήματά τους. Τα έργα τους αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για δύο λογοτεχνήματα αυτού του βιβλίου, και λόγω της μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας τους, αλλά και γιατί δίνουν ένα μήνυμα όχι άρνησης και αποστασιοποίησης, αλλά σεβασμού προς τον συνάνθρωπο, που για μένα αποτελεί μεγάλη αξία.

Ποιους θα καλούσες σε δείπνο;

Όλους όσους αγαπώ πολύ, και από πολλές απόψεις, συγγενείς εξ αίματος αλλά και εκ πνεύματος και ψυχής, ζώντες μα και κεκοιμημένους…

Στο «Ανοιχτά παραθυρόφυλλα», το απόσπασμα «Θέλω και την καρδιά παράθυρο ανοιχτό, να δέχεται και να κερνάει αγάπη./Μικρή η ζωή, μα ατέλειωτα προκλητικές οι δυνατότητες να την εξερευνήσεις./Πώς να την εγκλωβίσεις πίσω από κλειστά παραθυρόφυλλα;».Πιστεύω ότι τα κλειστά παραθυρόφυλλα είναι έλλειψη εμπιστοσύνης πρωτίστως προς τον εαυτό μας και ύστερα προς τους άλλους.

Ίσως κατά βάθος να είναι αυτό ακριβώς. Ο φόβος, μεγάλος αντίπαλος… Εγκλωβίζει, απομονώνει, παγιδεύει. Ο φόβος οδηγεί στην ανασφάλεια κι αυτή στην εσωστρέφεια. Κι όμως, τι μαγικό ταξίδι η εξερεύνηση του άλλου! Πλατύς ωκεανός η ζωή, με τις μπουνάτσες, τις φουρτούνες του, όλες τις αποχρώσεις του απρόσμενου. Πώς να αρνηθείς τη θέασή του;

Είναι πολλά τα κείμενα σου με θέμα τη θάλασσα. Ένα από αυτά και το«Για ένα ταξίδι πριν την καληνύχτα», που ολοκληρώνεται, «Αυτή η θάλασσα!/Κόρφος γυναίκας/να φωλιάσεις μέσα του./Και να χαθείς…/Για όλα έτοιμος./Δε θέλει φόβο το ταξίδι. Θέλει επίγνωση./Και ετοιμότητα…». Οι περισσότεροι δεν έχουν επίγνωση. Είναι λίγοι αυτοί που θα πάρουν το ρίσκο να αναλάβουν την ευθύνη της πορείας τους.

Η θάλασσα  είναι η μεγάλη μου αγάπη. Και πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, αφού γεννήθηκα και μεγάλωσα μέσα στην αγκαλιά της, στην Τήνο. Στη θάλασσα έχω αφιερώσει, μάλιστα, το δεύτερο βιβλίο μου, τη συλλογή διηγημάτων «Αίμα στη φλέβα η θάλασσα», από τις εκδόσεις Βακχικόν, ένα βιβλίο-ταξίδι. Κάθε ταξίδι θέλει ετοιμότητα κι επίγνωση, συνειδητή πορεία. Δεν ξέρω αν λίγοι ή πολλοί αντιλαμβάνονται έτσι την έννοια της ευθύνης, όμως για μένα η συνειδητότητα είναι προϋπόθεση της εύπλοιας.

Στη σελίδα 184 προσπαθείς να απαντήσεις στο ερώτημα τι είναι ποίηση. Ανάμεσα στα άλλα γράφεις, «Ποίηση είναι εκείνη η ελάχιστη στιγμή/που η ευτυχία, σαν φτερό,/αγγίζει φευγαλέα την καρδιά σου.»

Η ποίηση συνομιλεί με την ευτυχία, η δημιουργική στιγμή  είναι άγγιγμα ευτυχίας, ακόμα κι όταν ο δρόμος της περνά μέσα από ψυχική και πνευματική ένταση ή και σπαραγμό. Γιατί η ποιητική δημιουργία, η τέχνη, είναι φως. Δύσκολο να οριστεί η ποίηση, όσο δύσκολο και να οριστεί η ευτυχία…

Στο βιβλίο σου δεν παραλείπεις να ασχοληθείς με αυτό που λείπει στη σημερινή πραγματικότητα, το χαμόγελο. Στο ομώνυμο κείμενο το λες ξεκάθαρα, «Ένα χαμόγελο./Να θριαμβεύει, κόντρα σε όλες τις αντιξοότητες, η αντοχή κι η ικανότητα του ανθρώπου,/σε όλες τις γωνιές της γης,/να υπομένει, να αγωνίζεται,/να ελπίζει!». Έχοντας στερηθεί ακόμη και τις πιο απλές απολαύσεις, πόσο δύσκολο είναι να χαμογελάμε;

Δύσκολο πολύ το αυθεντικό χαμόγελο, το μη προσποιητό, σε μια εποχή όπου η παρακμή, η ανασφάλεια, η σήψη πλεονάζουν. Μα γι’ αυτό ακριβώς είναι ακόμα πιο πολύτιμη η ικανότητα και η επιθυμία να χαμογελάμε από καρδιάς. Μεγάλο το στοίχημα!

Αν το βιβλίο σου ήταν πίνακας, ποιος θα ήταν;

Ένας εντελώς δικός μου πίνακας, προσωπικός, αποκαλυπτικός της αλήθειας της ψυχής μου. Ένας πίνακας όπου θα αντιπαλεύει το σκοτάδι με το φως. Και το φως θα βγαίνει νικητής και τροπαιούχος!

Ανοίγοντας «Το άλμπουμ της ζωής μας» διαβάζουμε«Το άλμπουμ με τις παλιές φωτογραφίες μας. Πολύτιμες σκηνές του βίου. Σελίδες από το βιβλίο της προσωπικής μας ιστορίας. Με τη μαγεία και το άρωμα που μόνο τα παλιά βιβλία έχουν.»Μήπως οι φωτογραφίες που δεν βγάλαμε αλλά τις έχουμε αποθηκευμένες στα «αγαπημένα» της ψυχής είναι οι καλύτερές μας;

Πόσο όμορφη και εύστοχη σκέψη! Στα «αγαπημένα» της ψυχής έχουν αποθηκευτεί οι πιο μεγάλες αλήθειες μας, ομολογημένες, άδηλες, κρυφές, πολύ προσωπικές. Ένας θησαυρός, ο δικός μας!Τυχερός όποιος βρίσκει ψυχή που επιθυμεί κι αντέχει το μοίρασμα…

Ο Αννίβας, όπως γράφεις στο «Το παγκάκι», είπε το περίφημο «Είτε θα βρω τον δρόμο είτε θα τον φτιάξω». Τι γίνεται όταν άλλοι έχουν ήδη προκαθορίσει την πορεία μας;

Μεγάλο θέμα αυτό… Δυστυχώς, είναι πολλές οι περιπτώσεις και οι καταστάσεις που μας υπερβαίνουν. Νομίζω, όμως, ότι το μυστικό βρίσκεται στην ουσιαστική παιδεία. Είναι η μόνη δυνατότητα ο άνθρωπος να αποκτήσει τα όπλα που θα του επιτρέψουν να ανασκευάσει αυτό που μοιάζει προκαθορισμένο.

Μια νυχτερινή λήψη της Μεγαλόχαρης της Τήνου τραβηγμένη από εσένα, συνοδεύει το κείμενο με τίτλο «Προεόρτιο».Γράφεις πολύ εύστοχα για τον πόνο. «Είναι τέχνη ο πόνος… τέχνη να τον θωρείς κατάματα, τέχνη να τον αντιπαλεύεις, να μην του παραδίνεσαι. Τέχνη να βγαίνεις στην αρένα, να μη φοβάσαι το θεριό./ Είναι τέχνη ο πόνος… /Σε μαθαίνει να φιλιώνεις με το ανοίκειο, το αδόκητο, το επώδυνο.». Ο πόνος-μέγας δάσκαλοςμαζί με τον χρόνο είναι δυο παράμετροι που δύνανται να μετατρέψουν τη ζωή μας σε τέχνη.

Θα συμφωνήσω. Ο πόνος σε μαθαίνει να αναζητάς και να βρίσκεις τον δρόμο για τη διαχείριση και την υπέρβασή του. Και είναι υψηλή τέχνη και μεγάλη διαδρομή η διαπάλη με τη δύναμη του πόνου και η άρση στη διατήρηση του ψυχικού και σωματικού σθένους, αλλά και της ανθρωπιάς. Γιατί ο πόνος – όπως και ο χρόνος - μπορεί να απανθρωποποιήσει τον άνθρωπο ή να τον ισχυροποιήσει, να τον πλουτίσει με αντοχή, ενσυναίσθηση, ανθρωπιά. Κι εδώ, η παιδεία είναι ζωτικής σημασίας. Αλλά και η πίστη, που αποτελεί θεμέλιο ζωής. Η Τήνος ενοικεί στην αγκαλιά της Μεγαλόχαρης. Ευλογία και ευθύνη…

Διαβάζοντας τα παραπάνω, ένα ποίημα μου δημιουργήθηκε και της το αφιερώνω.

ΦΙΓΟΥΡΑ ΤΗΣ ΠΛΩΡΗΣ

Στις φλέβες της το αίμα θαλασσί

μαλλιά από άλγες

κοράλλια στα αφτιά της.

Στέκεται στο ακρόπρωρο και αγέρωχα αρμενίζει

στις συμπληγάδες της ζωής.

Μυθική σεργιανίζει στα όνειρα πολλών

υπερβατική στις αστραπές του ορίζοντα

υπαρκτή μόνο για όποιον την κατανοεί.

Κάθε εφήμερο βάφεται στο χρώμα του ιβίσκου

κι από τα παραθυρόφυλλα του παιδικού της δωματίου

βλέπει ό,τι έβλεπε κάποτε,

με μάτια που έχουν κόρες μαργαριταρένιες.

Φιγούρα της πλώρης στο πλεούμενο της ζήσης

ξανοίγεται με σκέψεις νηνεμίας

σε καιρούς φουρτουνιασμένους.

Σαν αγκυροβολήσει

στο πολλαπλάσιο θα προσφέρει

όσα χαρτογραφήθηκαν στους κόλπους της καρδιάς της

και όσοι φάγουν και όσοι λάβουν

χορταίνουνσαν από θαύμα την πείνα της ψυχής.

Η Γκέλη Ντηλιά είναι ποιήτρια και συγγραφέας.