Στο 2ο ΣΔΕ Τρικάλων εντός του Σωφρονιστικού Καταστήματος η Καραγκούνικη παράδοση ένωσε χώρες μέσα από τις μνήμες

Της Γκέλης Ντηλιά

Την Παρασκευή 21/11/2025 υλοποιήσαμε μια διαφορετική δράση από αυτές που συνηθίζουμε όταν επισκεπτόμαστε εθελοντικά μια σχολική δομή που λειτουργεί σε μια Φυλακή. Στο 2ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Τρικάλων που λειτουργεί εντός του Σωφρονιστικού Καταστήματος πραγματοποιήθηκε μια ιδιαίτερη παρουσίαση αναφερόμενη στον Καραγκούνικο πολιτισμό. 

Οι Καραγκούνηδες, ένα από τα αρχαιότερα ελληνικά φύλα που επιζούν ως τις μέρες μας, είναι μια ενότητα αγροτικού πληθυσμού με κοινωνικά και πολιτιστικά γνωρίσματα που κατοικεί στη Δυτική Θεσσαλία. Η γνωστή θρησκευτικότητα και η τελετουργική αρχαιότροπη συμπεριφορά τους εξωτερικεύεται με εθιμικά δρώμενα.

Η ροή της παρουσίασης περιλάμβανε 6 ποιήματα από το βιβλίο «σοφίας άμητος» της Προαστιώτισσας ποιήτριας Όλγας Καλύβα που έδωσαν την αφορμή να δημιουργηθεί ένας δημιουργικός διάλογος με τους εκπαιδευόμενους. Το βιβλίο της περιγράφει ποιητικά το παρελθόν των Καραγκούνηδων εμπνευσμένο από τους θρύλους, τους μύθους και τις πλούσιες διηγήσεις με τις οποίες μεγάλωσε. Επιλέχτηκαν 3 από τις 10 ενότητές του. Αυτές ήταν ποιήματα «Της αγάπης», τα «Νυφιάτικα» - του γάμου, που περιγράφουν ό,τι γίνεται πριν και μετά τον γάμο, καθώς και κάποιες τελετουργίες που συνοδεύουν τις διάφορες φάσεις του. Οι Καραγκούνηδες με μόνιμες εστίες στη Θεσσαλική πεδιάδα, κυρίως αγρότες, διατηρούσαν μοναδικά έθιμα που σήμερα αναβιώνουν με λαμπρότητα. Ο γάμος περιλαμβάνει παραδοσιακούς χορούς, φορεσιές κεντημένες με χρυσό και τελετουργικά που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Η τρίτη ενότητα αφορούσε ποιήματα «Της τάβλας» - τραπεζιάτικα. Σε αυτά οι εκπαιδευόμενοι πληροφορήθηκαν σχετικά με την ατμόσφαιρα που επικρατούσε σε συγκεντρώσεις όπως σε γάμους, γιορτές, πανηγύρια. Τα τραγούδια της τάβλας ήταν διαφορετικά πριν, μετά και κατά το φαγητό. Με άφθονο κρασί να ρέει κατά τη διάρκεια της γιορτής, η παρέα ενώνεται και πιάνουν κουβέντες και φιλοσοφίες. Ξεδιπλώνεται μια κοινωνία ενωμένη και υποστηρικτική, στην οποία τα μέλη της αλληλοβοηθούνται.

Με την βοήθεια του Κων/νου Ντηλιά οι εκπαιδευόμενοι διάβασαν τα ποιήματα «Μάνα μου καλή μου μάνα», «Το πάντρεμα» και «Γέροντα τίμησέ μας». Κάποιοι είχαν μάθει απέξω τον στίχο που έπρεπε να διαβάσουν κι αυτό μας έκανε μεγάλη εντύπωση.

Από την πλευρά της η ποιήτρια απάγγειλε παραλλήλως «Το δίλημμα», «Το προξενιό» και το «Γύρου τρουίρου», εξηγώντας τους στίχους.

Περισσότερες από 17 διαφορετικές εθνικότητες και πάνω από 10 μητρικές γλώσσες συναντιούνται καθημερινά στις αίθουσες αυτού του Σχολείου. Ως συντονίστρια είχα ετοιμάσει κάποια θέματα προς συζήτηση, όπως ποιο είναι το προφίλ της ιδανικής γυναίκας, τι δένει ένα ζευγάρι στο πέρασμα του χρόνου και τι συζητήσεις γίνονται με αφορμή ένα τραπέζωμα. Οι απαντήσεις που λάβαμε μας εξέπληξαν καθώς οι περισσότεροι θεωρούν την μητέρα ως ιδανική γυναίκα, την οικογένεια ως συνδετικό κρίκο ενός ζευγαριού και τις ονομαστικές γιορτές ως αφορμή για ένα κοινό γεύμα.

Μαζί μας ήταν ο Νίκος Φίλος, Λογοθεραπευτής, Τοπικός Ερευνητής και Λαογράφος, Πρόεδρος του Σωματείου Διάσωσης και Διάδοσης του Καραγκούνικου Λαϊκού Πολιτισμού «Η Ψηφίδα» Προαστίου. Εξηγώντας κάποια ήθη και έθιμα βασισμένα στις 3 θεματικές ενότητες του βιβλίου ανοίχτηκαν συζητήσεις στις οποίες οι εκπαιδευόμενοι μοιράστηκαν κάτι αντίστοιχο από τον δικό τους πολιτισμό. Μέσα από αυτές όλοι ακούσαμε για πρώτη φορά κάποια τελετουργικά που μας ήταν άγνωστα, τα οποία δημιούργησαν ρίγη συγκίνησης μέσα από τις μνήμες τους.

Μετά το διάλειμμα ο Νίκος Φίλος παρουσίασε σε φωτογραφικό υλικό την Καραγκούνικη φορεσιά, εξηγώντας τις παραλλαγές ανάλογα με τις ηλικιακές φάσεις των γυναικών, όπως της ανύπαντρης κοπέλας και της νύφης. Μίλησε επίσης για τα κοσμήματα και τον κεφαλόδεσμο (μπιρέτα). Οι εκπαιδευόμενοι θαύμασαν ιδιαίτερα τα χρώματα και τις λεπτομέρειες της νυφιάτικης φορεσιάς. Κατόπιν μας έδειξε πώς χορεύεται ο χορός Καραγκούνα. Κάποιοι σηκώθηκαν και προσπάθησαν να ακολουθήσουν τα βήματα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία.

Φεύγοντας, ο γνωστός μας από προηγούμενες δράσεις σωφρονιστικός υπάλληλος Θανάσης Λαζογιάννης, παρών καθημερινά στο Σχολείο αυτό, μου έδωσε 3 ποιήματα που έγραψε κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας. Πρόκειται για άτομο βαθιά καλλιεργημένο και με πολλά ταλέντα. Θα παραθέσω ένα από αυτά. «Μείναν χωράφια άσπαρτα/ χωρίς τα πρόβατα ερήμωσαν οι στάνες/βόδια αλέτρια χάθηκαν/’χάσαν παιδιά οι μάνες».

Η επίγευση αυτής της επίσκεψης άφησε μέσα από την αλληλεπίδραση με τους εκπαιδευόμενους την υπενθύμιση ότι κάθε πολιτισμός κουβαλά τη δική του ιστορία και όταν αυτές οι ιστορίες συναντιούνται γεννιέται κάτι πολύτιμο.

Η Γκέλη Ντηλιά είναι εθελόντρια, επιμορφωμένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων Σωφρονιστικών Καταστημάτων.