Γεώργιος Μάρκος ο Αργείος ένας παληός Αγιογράφος.

Άρθρο από εργασία για τον Γεώργιο Μάρκου Αργείο Αγιογράφο.

Προσωπικό αρχείο ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΡΥΑΜΗ.

Οι εικόνες είναι από το καθολικό της Ιεράς Μονής Ασωμάτων Πετράκη

Του Φώτη Κόντογλου.

Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη

Τον καιρό που ταιριάζανε τα πονεμένα τραγούδια τους ένα σωρό λαϊκοί τραγουδιστάδες και τα λέγανε χωρίς να φαίνουνται, σαν το ντροπαλό πουλί που κελαϊδεί κρυμμένο μέσα στα κλαριά, τότε φανήκανε ένα σωρό ζωγράφοι της εκκλησιάς, οι λεγόμενοι αγιογράφοι, που καταστολίζανε αμέτρητες εκκλησιές, ρημοκκλήσια και μοναστήρια, οι πιο πολλοί δίχως να γράψουνε τόνομά τους.Αυτοί που κάνανε τα τραγούδια ζούσανε στα βουνά, οι περισσότεροι ήτανε τσομπάνηδες και ξωχάρηδες, για τούτο μπορεί κανένας να πει για δαύτους τα λόγια που λέγει ο Δαυίδ για τα άγρια τα πουλιά. «εκ μέσου των πετρών δώσουσι φωνήν».

Μα και οι αγιογράφοι ήτανε και αυτοί άνθρωποι βουνίσιοι, από διάφορα χωριά.Οι πιο παληοί, αυτοί που φανήκανε ύστερα από τα 1500, ήτανε αγιορείτες ζωγράφοι από την Κρήτη, ο Θεοφάνης, ο Αντώνιος, ο Τζώρτζης και κάποιοι άλλοι που δεν γράψανε τα ονόματά τους.Οι πιο υστερικοί ήτανε από κάθε μέρος της Ελλάδας, από τη Μακεδονία, από τη Ρούμελη, από την Ηπειρο, από τη Θεσσαλία, από τον Μοριά κι από τα νησιά.Οι περισσότεροι βγήκανε από τα χωριά που γράφω παρακάτω.Λινοτόπι (της Καστοριάς),Καπέσοβο (Ζαγοριού), Σταγοί

(Καλαμπάκα), Ανω Σουβενά, Σικριάτι, Σαμαρίνα, Καλαφούτος, Χιονάδες, Θήβα, Ναύπλιο, Αργος, Νεζερό των Καλαβρύτων.

Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη

Το Αργος που έβγαζε παλαιστάδες στα παλιά τα χρόνια, έβγαλε στα υστερινά κι’ έναν ζωγράφο, τον Γεώργιο Μάρκο, που άφησε πολλά έργα, καμωμένα από το 1700 και ύστερα.Είχε συστήσει αργαστήρι και είχε καλφάδες και μαστορόπουλα που τον βοηθούσανε και που υστερώτερα βγήκανε κι’αυτοί μαστόροι αγιογράφοι.Ητανε ο Γιωργάκης ο Κυπραίος, ο αδελφός του Αντώνιος Μάρκος και ο Νικόλας Μπενιζέλος από την Αθήνα.Δουλέψανε στα μέρη της Αθήνας.Απ’όσο ξέρω δεν βρέθηκε στο Μοριά καμμιά εκκλησιά ζωγραφισμένη από δαύτους.Η τέχνη τους ήτανε να ζωγραφίζουνε στον τοίχο, μα κάνανε και λιγοστά εικονίσματα απάνω σε σανίδι.Κατά πρώτο ιστορήσανε την εκκλησιά της Μονής Πετράκη, που βρίσκεται μέσα στην Αθήνα, κοντά στον Ευαγγελισμό το νοκομείο.Τη ζωγραφίσανε στα 1719, κατά την επιγραφή που λέγει « κονθ΄, Φεβρουαρίου κδ΄, χειρ Γεωργίου Μάρκου εκ πόλεως Αργους».Αυτό είναι το πιο παλιό και καλό έργο του, γιατί δούλευε χωρίς νεωτερισμούς, με το ελληνικό ορθόδοξο σύστημα , όπως έμαθε από τον δάσκαλό του.Η εκκλησιά είναι πυκνοζωγραφισμένη, από τον τρούλο ως τα θεμέλια.Κι’αυτό θα το καταλάβεις αν μπεις στην εκκλησιά και σταθείς μοναχός και με συστολή,αφήσεις έξω από την πόρτα της εκκλησιάς την κοσμική εξυπνάδα και την πολύπλοκη σοφία. Απάνω στους τοίχους είναι ιστορημένα με την αθωότητα και με την σοβαρότητα που έχει η ορθόδοξη πίστη μας, υποθέσεις από το Ευαγγέλιο και τη Παλαιά Διαθήκη, από την υμνωδία οι Χαιρετισμοί της Παναγίας, από τα συναξάρια τα μαρτύρια των αγίων.Στη χυβάδα του Αγίου Βήματος είναι η ιστορημένη η Παναγία η Πλατυτέρα σε μικρό σχήμα.Από κάτω το «Λάβετε Φάγετε» και χαμηλότερα οι πατέρες της Εκκλησίας Βασίλειος, Γρηγόριος, Χρυσόστομος κι ένας δυό άλλοι. Η πρόθεση και το διακονικό είναι στολισμένα με ιεράρχες, με διακόνους και με άλλους άγιους και άγιες, καθώς και με κάποια μαρτύρια.Ολα αυτά είναι χοντροδουλεμένα με ασβέστη από χέρια ροζιασμένα και νηστεμένα.Οι μπογιές είναι χοντροτριμένες, μα γλυκύτατες, το βάψιμο είναι καμωμένο με γρήγορες πινελιές μα με πολλή νοστιμάδα, οι γραμμές είναι τραβηγμένες με φόβο Θεού και με κατάνυξη, δίχως εκείνη τη στεγνότητα και την περίτεχνη επίδειξη που βάζουνε στα έργα τους οι κοσμικοί ζωγράφοι.Απλότητα και αθωότητα βασιλεύει απάνω σ’αυτούς τους τοίχουςκαι το πνεύμα της αλήθειας βγαίνει ήσυχο σαν θυμίαμα από τα ιστορημένα άγια πρόσωπα και αναπαύει και ευφραίνει τον άνθρωπο ως οσμή ευωδίας πνευματικής.

Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη

Εδώ δεν υπάρχει η ματαιότητα της θεατρικής τέχνης που έίναι κάποια κούφια κι’ ανόητη εξωτερική γνώση, χωρίς πνευματική ουσία για όσους ζητάνε τροφή αληθινή για τη ψυχή τους, ούτε τα πονηρά φτιασιδώματα της σάρκας, που τα’αγαπάνε οι λέγοντες το «πονηρόν καλόν και το καλόν πονηρόν».

Μέσα στον σκοτεινό και καπνισμένο τρούλο φαίνεται ο Παντοκράτωρ, «ο στερεών τον ουρανόν και κτίχων γην».Μ’ολο που είναι Παντοκράτωρ το σχήμα του είναι πράο, οι ώμοι του ταπεινοί, από το πρόσωπό του βγαίνει συγγνώμη. Απάνω στο στήθος του βαστά το Αγιο Ευαγγέλιο, το θησαυρό του κόσμου, το νάμα της αγάπης.Γύρω του στέκονται οι ουράνιες δυνάμεις, άγγελοι, αρχάγγελοι, το πολυόμματα Χερουβίμ και τα εξαπτέρυγα Σεραφείμ.Από κάτω, ανάμεσα στα καπνισμένα παράθυρα του τρούλλου είναι ζωγραφισμένοι οι προφήτες, τυλιγμένοι με ρούχα πολύπτυχα, ο Ησαϊας, ο Ιωνάς, ο Ιερεμίας, και με ανατολίτικα ο Δαυϊδ κιό Σολομών.Ο Δανιήλ είναι ντυμένος κι’αυτός με ρούχα ανατολίτικα, μα είναι σαν φουστενελάς με στενοβράκια και κρατά χαρτί στο χέρι που γράφει «Αμαστήσει ο Θεός βασιλείαν ήτις εις τον αιώνα ου διαφθαρήσεται». Οι καμάρες που στηρίζουνε τον τρούλλο μείναι χωρισμένες σε μικρά τετράγωνα και μέσα σε δαύτα είναι ζωγραφισμένες σκηνές από το Ευαγγέλιο.Στο κλειδί της κάθε καμάρας είναι μια λουρίδα στολισμένη μ’ένα πλουμίδι όμορφο.Χαμηλά πάνω από τα στασίδια στέκονται ολόσωμοι άγιοι σε μεγάλο σχήμα, οι Αγιοι Ανάργυροι, ο Αγιος Αντώνιος, ο Αγιος Σάββας, Ευθύμιος ο Μέγας, σε σχήμα ήσυχο και στοχαστικό.Απάνω σ’αυτούς τους άγιους που είναι χαμηλά και σε μεγάλο σχήμα, μπορεί κανένας να μελετήσει τη τέχνη του Γεωργίου Μάρκου.Τα ισκιώματα στο κεφάλι και στα χέρια είναι ελαφρά, τα φωτισμένα μέρη είναι ανοικτόχρωμα, σχεδόν άσπρα με μια στάλα ώχρα.Τα ρούχα είναι δουλεμένα κοφτά και πλατειά, απλά και σοφά, όπως στα παλαιότερα έργα.Ο ουρανός είναι παντού μαύρος, όπως σε όλες τις τοιχογραφίες εκείνου του καιρού, κι απάνω είναι γραμμένα τα ασπρα γράμματα.Οι Αγιοι, τα βουνά, τα κτήρια είναι όλα σεμνόχρωμα κι απλότεχνα. Η πίστη του Χριστού είναι απλή, για τούτο κάθε τι που βγαίνει αληθινά από τούτη τη πίστη είναι απλό και το νοιώθουνε μονάχα οι απλοί, οι καταφρονεμένοι του κόσμου, κατά το λόγο που λέγει «Οφθαλμοί Κυρίου επί τους ταπεινόφρονας του ευφράναι αυτούς».

Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη

Τούτη η τέχνη είναι άτεχνη , για όποιον είναι άτεχνο το Ευαγγέλιο, περιορισμένη για όποιον είναι περιορισμένο το Ευαγγέλιο,.Μα είναι κατανυκτική για όποιον είναι κατανυκτικό το Ευαγγέλιο, ειρηνόχυτη για όποιον είναι πηγή ειρήνης το Ευαγγέλιο, γλυκειά για όποιον είναι γλυκύ το Ευαγγέλιο, ζωντανή για όποιον είναι βρύση ζωής το Ευαγγέλιο.

Ο Γεώργιος Μάρκου ύστερα από τη Μονή Πετράκη, ζωγράφισε στα 1727 ένα ασκηταριό που είναι κάτω από τη γη και λέγεται Αγιος Γεώργιος ο χωστός, ανάμεσα σε Πεντέλη και Γέρακα, στο μέρος που λεγότανε στα αρχαία χρόνια Καρηττός.Εχει λίγες τοιχογραφίες κι ανάμεσα στους άγιους είναι ζωγραφισμένος κι ο Αγιος Μάμας πούναι προστάτης απάνω στα πρόβατα επειδή καθόντανε τσομπάνηδες γύρω σε εκείνο το μέρος.Κοντά του είναι γραμμένα, «Κατά το αψκζ (1727)…ιστορήθηκαν τα παρόντα τυπώματα υπο χειρός Γεωργίου Μάρκου».

Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη

Στα 1732 ζωγράφισε τη Παναγιά στο Κορωπί κι έχει γραμμένο « Ιστορήθη δε κατά το αψλβ’ δια χειρός Γεωργίου Μάρκου και του μαθητού αυτού Αντωνίου, Νικόλα Μπενιζέλου έτι δε και Γεωργάκη».Από εκεί πήγε στην Κούλουρη (Σαλαμίνα) και ζωγράφισε τη μεγάλη εκκλησιά στο μοναστήρι της Φανερωμένηςόπως λέγει η επιγραφή «αψλε’ (1735) ιστορήθη ο θείος και πάνσεπτος ναός της Μεταμορφώσεως του Κυρίου…Ιστορήθη διά χειρός Γεωργίου Μάρκου εκ πόλεως Αργους και του μαθητού αυτού Νικολάου Μπενιζέλου, Γεωργάκης και Αντώνιος».Αυτή η εκκλησιά σώζεται απείραχτη ίσαμε σήμερα, κι’όποιος δει το αναρίθμητο πλήθος των αγίων που είναι ζωγραφισμένοι, θαυμάζει και απορεί.Πλην η τέχνη του Μάρκου παρουσιάζεται ξιπασμένη, μπροστά στα έργα που έκανε πρωτύτερα.Αυτό δείχνει πως έχω δίκιο σαν λέγω πως όσοι αγιογράφοι θελήσανε να τελειοποιήσουνε με κάποια νεωτεριστικά σχέδια που τάχα φαινοντανε πιο φυσικά.Για να καταλάβει τρανώτατα όποιος θέλει να δει αμν μιλώ σωστά, ας βάλει κοντά τους ίδιους αγίουςπου είναι ιστορημένοι στη Μονή Πετράκη ή στην Παναγιά του Κορωπιού, με κείνους που είναι ζωγραφισμένοι στη Φανερωμένη.Ο πρώτος Παντοκράτορας που έκανε στη Μονή Πετράκη είναι κατά πολύ ανώτερος από τον τελευταίον που ζωγράφισε στη Φανερωμένη, οι Προφήτες το ίδιο, οι Ιεράρχες στη χυβάδα του Ιερού, δωδεκάορτο, οι όσιοι το ίδιο, τα βουνά, τα κτήρια, οι ντυμασιές, τα άρματα, ακόμα και τα γράμματα, οι αναλογίες ανάμεσα στόνα και στάλλο μέρος της αγιογραφίας, το βάλσιμο, το δούλεμα, τα χρώματα, όλα είναι μπόσικα και κάμποσο ανάλατα στη Φανερωμένη, μ’όλη τη σπουδή που έβαλε για να τα κάνει καλύτερα.Οτι είχε μάθει από το γέρο μάστορά του στην κατακαϋμένη την Ελλάδα, που κι’αυτός τα είχε μάθει από τους παλιούς ορθόδοξους, Όπως τα διατηρήσανε, απείραχτα κι’ απλά, τα κατάστρεψε ανακατώντας τα με κάποι ιταλικά καμώματα που δεν είχανε βαθειά ρίζα, αλλά που είναι φανταχτερά και κούφια και φανερώνουνε μεγάλη ατεχνία για όποιον δεν ξενίζεται από τα ξένα.Κι αν δεν έλειψε ολότελα από ταύτα τα έργα το πνεύμα της θρησκείας, σ’αυτό συνεργήσανε τα λίγα ανατολικά πράγματα που ανακάτεψε με τα ιταλικά, σαν το αλάτι που νοστιμεύει λίγο ένα άνοστο φαγητό.Πριν να πιάσει να ζωγραφίζει στη Φανερωμένη, πήγε στην Ιταλίακαι σαν ήρθε πίσω στην Ελλάδα, έπιασε και τα γύριζε στα ιταλικά, μ’όλο που κρατούσε για βάση τη βυζαντινή παράδοση.Μάλιστα σ’ένα εικόνισμα του τέμπλου στη Μεταμόρφωση, έχει γράψει ιταλικά την υπογραφή του «Georgio Marco mp gracia».Στη Βενετιά τύπωσε και την ακολουθία του Αγίου Πέτρου Επισκόπου Αργους, με μιαν αφιέρωση γραμμένη από το χέρι του, που δείχνει τη θερμή φιλοπατρία του.

Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη

Περίβλεπτε και Εκλαμπροτάτη μοι Πατρίς,

τον οφειλόμενον ασπασμόν προσκομίζω.

Ύστερον αφ΄ ού οι ποταμοί εντρυφήσωσιν εις τους κάμπους, και λειμώνας, Θαλάσσας περιπολεύοντες, περικυκλούντες Πόλεις, τέλος αναπαύονται εις τον Ωκεανόν, εξ΄ού και εξέβησαν, προς σε τοίνυν ως προς όρμον τινά επανακάμπτει η παρούσα βίβλος, περιέχουσα την ακολουθίαν του εν Αγίοις Πατρός Πέτρου, του Θαυματουργού, και ημετέρου Ιεράρχου, την οποίαν ούσαν πρότερον χειρόγραφον, και άχρι του νύν σεσαθρωμένην τυγχάνουσαν, δι΄οικείων αναλωμάτων ταύτην τύποις εξέδωκα, εις δόξαν Θεού, και εις τιμήν και μνήμην του εν Αγίοις Πατρός ημών, και Ιεράρχου, ωσάν όμως οπού αρχαίον έθος νενόμισται, ότι αι νεωστί τυπούμεναι βίβλοι να αφιερώνωνται εις κάποια υπέροχα, και αξιωματικά πρόσωπα, ως δώρον ηθέλησα και εγώ να προσφωνήσω εις τι εξαίρετον υποκείμενον την παρούσαν, ποίος δε άλλος αξιώτερος, και εξαιρετώτερος εν εμοί, παρά σε την ημετέραν Πατρίδα, την του Πελοποννησιακού σκήπτρου Βασιλίδα, τούτο μεν αποδιδούς τα οικεία, προς τους οικείους, ως τέκνον σόν, αφιερώνω εις αίδιον μνήμην την του Πατρός ημών ακολουθίαν, αύθις προς τα οικεία, προς σε την ημετέραν Πατρίδα, μη έχωντας αξιώτερον δώρον, προσφωνώ την παρούσαν, δείχνωντας με τούτο, πόση είναι η αγάπη οπού προς σε προσφέρνω, φιλοφρόνως και ευλαβώς, την οποίαν και δέομαι να δεχτθήτε ασπασίως, εορτάζοντες ετησίως την του Πατρός ημών μνήμην, δια να είναι επισκεπτής, και ελευθερωτής σού της ποίμνης αυτού. Κύριος ο Θεός δια πρεσβειών του Αγίου ενδόξου Πατρός ημών Πέτρου ρύσαιτό σε της δεινής δουλείας, διατηρών σε ανεπηρέαστον εις έτη πολλά.

Της σής περιβλέπτου Εκλαμπρότητος προσφιλές τέκνον

Γεώργιος Μάρκος ο Ζωγράφος.

Open publication - Free publishing - More argos

Οι μαθητάδες του Μάρκου βγάλανε άλλους μαστόρους κι’αυτοί ζωγραφίσανε πολλά εξωκκλήσια στα περίχωρα της Αθήνας και πιο μακρυά.Πολλές φορές οι υστερινώτεροι είναι πιο αυστηροί και πιο γερά τα έργα τους, όπως βλέπει κανένας στο Μαρκόπουλο που βρίσκονται δύο μικρές εκκλησίες κολλητές της Αγίας Παρασκευής και της Αγίας Θέκλας.Στην πρώτη εκκλησιά είναι γραμμένο «Ιστορήθη διά χειρός Γεωργίου Κυπριώτου και Αντωνίου Μάρκου εν έτι από Χριστού αψνα’(1751) Αυγούστου ιδ’».Η τέχνη της Αγίας Παρασκευής μοιάζει με του Γεωργίου Μάρκου, ενώ η τέχνη της Αγίας Θέκλας είναι διαφορετική.Ονομα δεν έχει γραμμένο.Ισωε είναι του Κυπριώτη, ίσως είναι του Μπενιζέλου.Αλλά είναι πολύ ανώτερα έργα από της άλλης Αγίας Παρασκευής κιάπό πολλά της Μονής Πετράκη και της Παναγίας του Κορωπίου.Ο χαρακτήρας τους είναι πιο αρχαίο. Και τα τεχνικά καθέκαστα είναι αλλοιώτικα, οι προπλασμοί, το σχέδιο των ματιών, της μύτης των χεριών.Και τα ζαρώματα των ρούχων είναι σχεδιασμένα με πολλή επιτυχία.Μ’έναν λόγο, όλη η αγιογράφηση είναι «αγαλλίασμα και ευφροσύνη».Ξεχωριστή πνευματική ωραιότητα έχουνε η Πλατυτέρα κι οι Ιεράρχες στο Αγιο Βήμα, καθώς κι’η Αγία Θέκλα πούναι ζωγραφισμένη σε μια μικρή θυρίδα απάνω από τη πόρτα.Αυτά τα δύο παρεκκλήσια, κι’ένα σωρό άλλα που βρίσκονται κοντά στο Μαρκόπουλο, τα διατηρεί και τα περιέπει από κάθε βλάβη ένας παπάς ευλαβής και με κάθε αρετή στολισμένος, ο ορθοδοξώτατος πάτερ Ιωάννης Ηλίας.Τάχει καταγράψει όλα σ’ένα τετράδιο και δεν φροντίζει μονάχα για τη συντήρησή τους, παρά τα σπουδάζει και τα μελετά με πολλή αγάπη.Μ’αυτό δείχνει πως βαστά από εκείνη τη τιμημένη γενεά που βγήκανε οι τεχνίτες οπού τα ζωγραφίσανε κ’οι δωρητές ιερείςή κοσμικοί που δαπανήσανε.Δόξα στον Θεό που βρίσκονται ακόμα στον τόπο μαςιερείς που τιμούνε τα σεβάσματατων πατέρων μας και «γόνατα ά ουκ έκλασαν τω Βάλ και Αστάρτη των αμαρτωλών νεωτερισμών».