1831. Η Ελλάδα έχει μόλις την προηγούμενη χρονιά γίνει κράτος, έπειτα από μια επανάσταση που είχε αρχίσει δέκα χρόνια πριν και που διήλθε μέσα από τεράστιες περιπέτειες, σχεδόν αποτυγχάνοντας. Τώρα, όμως, έχει, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της αποκτήσει σύνορα, διεθνή αναγνώριση και χτίζει τις πρώτες της δομές. Μέχρι που, μια μέρα , στις 27 Σεπτεμβρίου του 1831, με το παλαιό ημερολόγιο της εποχής, ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας, ο Ιωάννης Καποδίστριας, πέφτει νεκρός από μία σφαίρα στο Ναύπλιο. Μια κακοδαιμονία που οι επιπτώσεις της φτάνουν, θα μπορούσε κανείς να πει, ακόμα μέχρι και σήμερα, ξεκινά για το νέο τόπο.
Ο φάκελος της δολοφονίας Καποδίστρια στο βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών είναι ένας από εκείνους που δεν άνοιξαν ποτέ: ακόμα μέχρι και σήμερα παραμένει διαβαθμισμένος με απόρρητα έγγραφα, γεγονός εξαιρετικά σπάνιο καθώς οι πιο πολλοί φάκελοι ανοίγουν τριάντα χρόνια μετά. Όμως όχι αυτός για τον Καποδίστρια. Ιστορικοί εικάζουν ότι οι πληροφορίες που περιέχονται εκεί για τη δολοφονία του, είναι συνταρακτικές.
Το τι σήμαινε ο Καποδίστριας για την Ελλάδα και το τι τραγωδία υπήρξε η δολοφονία του για τον τόπο, το ξέρουν όλοι. Εκείνο που ελάχιστοι στην Ελλάδα δυστυχώς ακόμα γνωρίζουν, είναι το τι σήμαινε ο Καποδίστριας για μία άλλη χώρα με την οποία είχε εμπλακεί πολύ ενεργά ως διεθνής διαμεσολαβητής εκπρόσωπος του Τσάρου, πριν έρθει στην Ελλάδα: την Ελβετία.
Ο Καποδίστριας υπήρξε ο εμπνευστής της ελβετικής ουδετερότητας, αλλά και ο άνθρωπος που κατάφερε να «φέρει» στην ελβετική συμπολιτεία τα καντόνια της Γενεύης και της Λωζάνης, νικώντας κατά κράτος διπλωματικά τον άρχοντα της ευρωπαϊκής διπλωματίας στη μετά το Ναπολέοντα εποχή, τον Μέτερνιχ.
Οι Ελβετοί γιορτάζουν ως εθνικό τους ήρωα τον Καποδίστρια και δεν έχουν άδικο: συνέβαλλε καθοριστικά στο να γλιτώσει η μικρή χώρα από τις μεγάλες δυνάμεις που τη διεκδικούσαν ως προτεκτοράτο, αλλά, το κυριότερο, να γίνει αυτό που έγινε στο μέλλον, καθώς η ανάπτυξή της βασίστηκε αποφασιστικά στην ουδετερότητα: έτσι έχτισε την τραπεζική της μοναδικότητα, έτσι γλίτωσε από τους φονικούς πολέμους στον 19ο και στον 20ο, κυρίως, αιώνα, έτσι έγινε παγκόσμιο κέντρο προσέλκυσης πλούτου και, στη συνέχεια, πλουσίων.
Το μοντέλο που είχε ο Καποδίστριας στο μυαλό του για την Ελλάδα, ήταν παρόμοιο με αυτό που βοήθησε, περισσότερο από κάθε άλλον, να αποκτήσει η Ελβετία. Αλλωστε, υπήρχαν και πολλές αναλογίες μεταξύ των οποίων οι κυριότερες είναι ότι μεγάλες δυνάμεις, αυτοκρατορίες, αντιμάχονταν για να καταφέρουν να θέσουν τις δύο χώρες στην επιρροή τους, αλλά και ότι και οι δύο ήταν πολύ φτωχές χώρες στο ξεκίνημά τους – κάτι που πολλοί σήμερα επίσης αγνοούν.
Η Ελβετία τα κατάφερε. Χρωστά πολλά στον Καποδίστρια γι αυτό και το θυμάται ακόμα και σήμερα με την «Ακτή Καποδίστρια» στο Ροδανό ποταμό στο κέντρο της Γενεύης, με τα στεφάνια που του καταθέτουν κάθε χρόνο στην εθνική γιορτή τους, με την πλάκα στο σπίτι του στην παλιά πόλη της Γενεύης, με την επίτιμη ανάδειξή του σε πολίτη της Γενεύης και της Λωζάνης – τα σχετικά με τη δράση του Καποδίστρια στην Ελβετία φυλάσσονται στα κρατικά αρχεία της Γενεύης.
Και στην Ελλάδα πάντως υπάρχουν αγάλματά του: θυμίζουν ότι τον σκοτώσαμε και, συνήθως, βρίσκονται, ειδικά στην Αθήνα, στο έλεος των συνθημάτων, των γράφιτι και της βρώμας…
Ένα από τα σημαντικότερα έντυπα στην Ελλάδα, ο Οικονομικός Ταχυδρόμος, έφερε στο φως στις 27 Μαΐου 1993, δύο ελβετικά έγγραφα σχετικά με τον Ιωάννη Καποδίστρια τα οποία και αναδημοσιεύονται εδώ. Το ένα εκ των δύο κειμένων είχε ως τότε δημοσιευθεί μόνον στα γαλλικά στη σχετική βιβλιογραφία περί Ιωάννη Καποδίστρια, αλλά ουδέποτε στα ελληνικά, ενώ το άλλο ήταν παντελώς αδημοσίευτο. Πρόκειται για δύο κείμενα που φυλάσσονται σήμερα στα κρατικά αρχεία της Γενεύης και τα οποία δείχνουν ανάγλυφα την κεφαλαιώδη σημασία της διπλωματικής δράσης του Καποδίστρια για τη Γενεύη, όπως από τότε κιόλας την αναγνώρισαν οι ίδιοι οι κάτοικοί της με σεβασμό και συγκίνηση που αντανακλώνται έντονα σε αυτά. Δυστυχώς, η σκέψη του τι περίμενε τον Καποδίστρια στην Ελλάδα μετά από την ανάγνωση αυτών των δύο κειμένων, γίνεται ακόμα πιο πικρή…
Το ελβετικό έγγραφο
Η συμβολή του στην ένταξη της Γενεύης στην ελβετική ομοσπονδία ήταν καθοριστική. Τον Ιανουάριο του 1815 υπέβαλε στη Βιέννη σχέδιο με νέες ευνοϊκότερες θέσεις για την Ελβετία στο θέμα των εξωτερικών ορίων της περιοχής της Γενεύης. Αυτό οδήγησε στη Διακήρυξη του Μαρτίου του 1815 στο Συνέδριο της Βιέννης που βελτίωνε τα σύνορα υπέρ του καντονιού της πόλης του Καλβίνου και επίσης αναγνώριζε την Ελβετική ουδετερότητα που με το πέρασμα του χρόνου αποδείχθηκε πολύτιμη για τους κατοίκους της χώρας αυτής.
Για τη δράση του στην Ελβετία τα καντόνια της Γενεύης και του Βω (Vaud) τίμησαν τον Καποδίστρια απονέμοντάς του τον τίτλο του επίτιμου Δημότη και Πολίτη σε Πράξεις τους το Μάιο του 1816.
Στη σελίδα 538 του δεύτερου τόμου των επίσημων βιβλίων του έτους 1815 του Συμβουλίου του κράτους της Γενεύης υπάρχει μια ανακοίνωση: «... φτάνει ο Κύριος Καποδίστριας Υπουργός του Αυτοκράτωρος Πασών των Ρωσιών». Δεν είναι η πρώτη φορά που το όνομα του Κυβερνήτη αναφέρεται στα Registers du Conseil D' Etat. Η περίπτωση όμως είναι,ξεχωριστή. Ακολουθεί το εξής κείμενο:
4 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1815
Ο Κύριος Σύνδικος των Τεχνών προτείνει να προσφερθεί ο τίτλος του επίτιμου Πολίτη και Δημότη στον Κύριο Καποδίστρια, Υπουργό της Ρωσίας, ο οποίος επέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον να είναι χρήσιμος στην Πατρίδα μας και ο οποίος εξόχως συμμετείχε στην αύξηση των εδαφών μας μέσω της επιρροής που είχε στη Συνθήκη του Παρισιού στις 20 του περασμένου Νοεμβρίου, έπειτα από τις διάφορες αναφορές που έγιναν από τον Κύριο Pictet de Rochemont. Ο Κύριος Σύνδικος και μερικοί από τους Κυρίους Συμβούλους είναι αυτό το πρωί απείρως ευτυχείς, καθώς ο Κύριος Gaspard de la Rive τον προσκάλεσε σε δείπνο σπίτι του κι εκείνος αποδέχθηκε λέγοντας «θα είμαστε μεταξύ Γενευέζων» (υπογράμμιση στο πρωτότυπο). Γνωστοποιείται ότι ο Κύριος Σύνδικος των Τεχνών του προσφέρει στο όνομα του Συμβουλίου του Κράτους την τιμή μιας Επιστολής της Πόλης και ότι αυτή η Επιστολή θα του δοθεί μέσα σε Χρυσό Κουτί. Οι Κύριοι Saladin και Saladin de la Rive ονομάστηκαν υπεύθυνοι για την κατασκευή αυτού του κουτιού με καλοδιαλεγμένα εμβλήματα και (φτιαγμένα) από τους καλύτερους καλλιτέχνες μας.
Μετά τη συζήτηση που τα μέλη του Συμβουλίου είχαν με τον Κύριο Καποδίστρια, σκέπτονται ότι σύμφωνα με τη γνώμη του πρέπει να υποχρεώσουν το Διευθυντή του Καντονιού να δώσει εξουσίες στον Κύριο Pictet de Rochemont για να πάει είτε στο Μιλάνο είτε στο Τορίνο να παρακινήσει την παράδοση των εδαφών, τα οποία μας έχουν παραχωρηθεί στη Σαβοΐα.
Ο Κύριος Σύνδικος των Τεχνών παρακαλείται να γράψει μια εμπιστευτική επιστολή επί του θέματος στον Κύριο Δήμαρχο του Wyss. Το Συμβούλιο αποφασίζει να γράψει εξ ονόματος του στο Ομοσπονδιακό Διευθυντήριο για να πιέσει το διορισμό και την αποστολή του Κύριου Pictet de Rochemont ως ομοσπονδιακού απεσταλμένου με αυτό το σκοπό. Ο Κύριος D' Evemois χρεώθηκε με την προετοιμασία αυτής της επιστολής».
ΠΕΝΤΕ μήνες αργότερα ακολουθεί η επιστολή της Γενεύης προς τον I. Καποδίστρια (δημοσιευμένη στη Γενεύη το 1929 από τον Th. Bret):
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΑYTΟΥ
ΕΞΟΧΟΤΗΤΑ
ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΚΟΜΗ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
"Εμείς, Σύνδικοι και Συμβούλιο του Κράτους της Δημοκρατίας και του Καντονιού της Γενεύης, λαμβάνοντας υπ' όψιν μετά την παλινόρθωση της Δημοκρατίας μας στις 31 Δεκεμβρίου Ί8Ί3 τις αποδείξεις του ενδιαφέροντος που η Αυτού Μεγαλειότητας Ο Αυτοκράτωρ της Ρωσίας ευδόκησε να δείξει για τα πεπρωμένα του Κράτους μας: Η Αυτού Εξοχότης Ο κύριος Κόμης Καποδίστριας πληρεξούσιος Υπουργός του στην Ελβετική Ομοσπονδία, επέδειξε προς εμάς ευμενείς διαθέσεις υποστηρίζοντας την ομόφωνη απόφαση των συμπολιτών μας για την Ένωσή μας με το Ελβετικό Σώμα και τις εξέφρασε στην επίσημη επιστολή της 19ης Απριλίου - 1ης Μαίου του 1814. Υπογεγραμμένος από τους πληρεξούσιους Υπουργούς των Ξένων Μεγάλων Δυνάμεων στην Ελβετία ο σκοπός των εν λόγω Δυνάμεων είναι να κάνουν τη Γενεύη ένα κράτος πιο υπολογίσημο και αρκετά δυνατό για να κρατήσει τιμητικά και χρήσιμα τη θέση της μέσα στην Ομοσπονδία. Λαμβάνοντας υπ' όψιν ότι ο ίδιος πληρεξούσιος Υπουργός στα Συνέδρια της Βιέννης και του Παρισιού στα 1814 και 1815 υπερασπίστηκε με υπομονετική φροντίδα τα συμφέροντα όλης της Ελβετίας, ειδικά αυτά του Καντονιού της Γενεύης, ο οποίος δεν κουράστηκε από καμμιά λεπτομέρεια και παραμέρισε όλα τα εμπόδια που θα μπορούσαν να του αντιτεθούν τόσο στην εκτέλεση των υποσχέσεων όσο και στην πραγματοποίηση των δεδομένων προσδοκιών για τους εδαφικούς διακανονισμούς του Καντονιού.
Λαμβάνοντας υπόψιν τέλος ότι, αν η Γενεύη προσαρτίστηκε στην Ελβετία, αν το Καντόνι μας πέτυχε την εδαφική συνέχεια, την αποκαθήλωση και την στρογγύλευση που απορρέουν από τις Συνθήκες του Παρισιού και του Λονδίνου, αυτό το οφείλουμε κυρίως στα Πρωτόκολλα της 29ης Μαρτίου και της 3ης Νοεμβρίου του 1815 που συντάχθηκαν με την ευμενή επίδραση της Αυτού εξοχότητος του Κόμη Καποδίστρια. Αποφασίσαμε να δώσουμε στον προλεχθέντα Κύριο Κόμη Καποδίστρια Μυστικοσύμβουλο της Αυτού Μεγαλειότητος του Αυτοκράτορα της Ρωσίας, υπουργού, Ιππότη του Αγίου Λεοπόλδου της Αυστρίας και του Ερυθρού Αετού της Πρωσσίας κ.λπ., κ.λπ., κ.λπ., μια δημόσια και διαρκή απόδειξη της ευγνωμοσύνης μας στο πρόσωπο του, ενώνοντάς τον με το Κράτος μας με άρρηκτους δεσμούς.
Κατά συνέπεια τον ανακηρύξαμε και τον καλούμε διά της παρούσης Δημότη της Πόλης μας και Πολίτη της Δημοκρατίας και του Καντονιού μας εννοώντας ότι ο ίδιος και οι δικοί του εις το διηνεκές, απολαμβάνουν όλα τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα χρήσιμα και τιμητικά, τα οποία είναι συνδεδεμένα με αυτές τις ιδιότητες.
Για την πιστοποίηση αυτού, του αποστέλλουμε την παρούσα υπό τη μεγάλη σφραγίδα και την υπογραφή του υπουργού, στη Γενεύη στην εικοστή ογδόη Μαίου Χίλια Οκτακόσια Δέκα Έξι.
Για τους κυρίους Συνδίκους και το Συμβούλιο τουΚράτους
Μαλούχος Γεώργιος Π
