Ο μητροπολιτικός ναός του Άγίου Ιωάννη του Προδρόμου, βρίσκεται στο Κρανίδι Αργολίδας και αποτελεί πολιούχο και προστάτη της πόλεως.
Έχει συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία της πόλης καθώς ο σημερινός μεγάλος ναός του Τιμίου Προδρόμου αντικατέστησε το αρχικό εκκλησάκι του Αγίου, το οποίο και απετέλεσε την κυψέλη όπου γύρω της συσπειρώθηκαν οι πρώτοι κάτοικοι–ιδρυτές του Κρανιδίου. Δεν υπάρχουν αναφορές για το πότε χτίστηκε ο πρώτος ναός όμως ήταν πιθανότατα ένα από τα πολλά εξωκλήσια της γειτονικής Ιεράς Μονής του Αγίου Δημητρίου Αυγού Διδύμων. Το εκκλησάκι έδωσε το όνομα στο οικισμό του Άη-Γιάννη, που μαζί με τη Μιλίνδρα, τα Βίλλια και τις Μπιές αποτέλεσαν τα κύτταρα του σημερινού Κρανιδίου. Ο ναός ανήκε στην οικογένεια Μονοχάρτζη από το 1668 η οποία το μεταβίβασε στη Κοινότητα του Κρανιδίου στις 11 Ιουλίου 1800.
Το συμφωνητικό της ανοικοδόμησης του Ναού υπογράφτηκε στο Ελληνικό Προξενείο της Σμύρνης από τον πληρεξούσιο των ιδιοκτητών Κώστα Μονοχάρτζη και τον επιφανή Ιταλό αρχιτέκτονα Ιάκωβο Σεβαστίνο, τον Μάιο του 1849 με τους εξής όρους:
“Ο αρχιτέκτων υποχρεούται να κτίσει εκ θεμελίων την Εκκλησίαν με τα εξής υλικά: πέτρα, άμμον και άσβεστον και με τα απαραίτητα σίδερα για να εκτελεστεί η οικοδομή με ακρίβεια και στερεότητα, την δε αυλή της εκκλησίας να στρώσει με πλάκας εγχωρίους. Υποχρεούται να αποπερατώσει την εκκλησία εντός τεσσάρων ετών. Ο δε πληρεξούσιος υποχρεούται να προκαταβάλει ενώπιον μαρτύρων εις τον αρχιτέκτονα 40 οθωμανικάς λίρας και μετά την επιστέγαση της Εκκλησίας θα λάβει τα υπόλοιπα παρά της κοινότητος του Κρανιδίου.”
Ο ναός οικοδομήθηκε 3 χρόνια αργότερα, το 1852, το μαρμάρινο τέμπλο το 1867 από τον Τήνιο Φρατζέσκο Λυρίτη, ενώ όλες οι υπόλοιπες εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1873 όπου έγιναν και τα επίσημα εγκαίνια. Ο ρυθμός του είναι οκταγωνικός μετά τρούλου, αυτοί οι ναοί συνήθως κατασκευάζονταν στους τάφους και τα μέρη των μαρτυρίων των αγίων μας. Άρα και ο ναός αυτός είναι το «μαρτύριο» των Κρανιδιωτών, που καταθέτουν στον πατέρα και προστάτη τους κάθε προσωπική σκέψη που έχει σχέση με την ζωή τους!
Η εικόνα του Προδρόμου, βρέθηκε το 1764 από το Λεωνίδα Μονοχάρτζη, γόνο της οικογενείας των Μονοχάρτζηδων που ήταν και οι ιδιοκτήτες τότε του μικρού ναού του Τιμίου Προδρόμου. Αυτός ήταν σωματοφύλακας του Ρώσου πρόξενου στο Ναύπλιο και διατηρούσε σχέσεις με μια οθωμανή ονόματι Χανιφέ. Το βράδυ της 26ης Αυγούστου 1764, επισκέφτηκε την ερωμένη του και καθώς κοιμόταν στο σπίτι της, είδε ένα πολύ ζωντανό όνειρο: Είδε ένα μαύρο σκύλο να βγαίνει κάτω από το κρεβάτι και να του επιτέθετε. Ξύπνησε έντρομος και όταν έψαξε κάτω από το κρεβάτι απ’ όπου έβγαινε ό μαύρος σκύλος, ανακάλυψε την επιβλητική και εκφραστική εικόνα του Τιμίου Προδρόμου που η Χανιφέ είχε κρύψει εκεί. Αμέσως, άρπαξε την εικόνα και με το πλοίο ενός Κρανιδιώτη φίλου του, την μετέφερε και την παρέδωσε στον εξάδελφό του ιερομόναχο Δαμιανό Μοναχάρτζη, ηγούμενο της Ιεράς μονής Ζωοδόχου Πηγής Κορωνίδος, στην Κοιλάδα Ερμιονίδος. Ο Ηγούμενος την επόμενη ημέρα παρέδωσε την Ιερά εικόνα στην ιδιόκτητη εκκλησία των συγγενών του Μονοχαρτζαίων, στο Κρανίδι. Εκείνο το βράδυ έγινε πανηγυρική ολονυκτία με τη συμμετοχή όλων των Κρανιδιωτών, οπού ευχαρίστησαν τον άγιο που με τόσο θαυμαστό τρόπο ήρθε στην πόλη τους.
Κατά τα Ορλωφικά, με τις σφαγές και τις καταστροφές των Τούρκων κατά των Ελλήνων, η εικόνα του αγίου, για να είναι ασφαλής, μεταφέρθηκε στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στις Σπέτσες, περίπου για ένα χρόνο. Κατά τη παράδοση οι Σπετσιώτες ζήτησαν την βοήθεια του Αγίου όταν επρόκειτο οι Τούρκοι να καταστρέψουν το νησί τους και πράγματι, ο δυνατός άνεμος που φύσηξε , δεν άφησε τα τουρκικά πλοία να πλησιάσουν το νησί και έτσι σώθηκε από την καταστροφή. Από ευγνωμοσύνη οι Σπετσιώτες επαργύρωσαν την εικόνα και την έστειλαν στον προορισμό της με πολλές δωρεές και 800 γρόσια. Την υποδέχτηκαν οι Κρανιδιώτες με χαρά και συγκίνηση στις 22 Ιουλίου 1772 στο Πόρτο Χέλι. Οι Μονοχάρτζηδες, τα κρίσιμα χρόνια της Επανάστασης έβγαλαν την ασημένια επένδυση της εικόνας και τη διέθεσαν για τις ανάγκες του Αγώνα. Αργότερα από ευλάβεια και ευγνωμοσύνη απέναντι στον Άγιο, οι Κρανιδιώτες τοποθέτησαν καινούριο ασημένιο κάλυμμα στην εικόνα, το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα.
Πρόσφατα κατά τις εργασίες συντήρησης της εικόνας από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού (2007) ανακαλύφτηκε ότι αγιογράφος της εικόνας είναι ο ιερέας Εμμανουήλ Τζανές, ο οποίος κατάγεται από την Κρήτη και έδρασε στην Κέρκυρα και τη Βενετία. Πολλά και σπουδαία έργα έχουν διασωθεί με την υπογραφή του. Η εικόνα του Τιμίου Προδρόμου αναγράφει το όνομά του και τη χρονολογία 1646.
Ο Άγιος, όπως συμπεραίνουμε από όλα αυτά, με θαυμαστό τρόπο, ήρθε στη πόλη του Κρανιδίου και σκήνωσε στις καρδιές των πιστών. Έγινε ο Πατέρας και ο προστάτης τους, διασώζοντας κατά τη παράδοση τη πόλη από την φοβερή επιδημία της χολέρας το 1854. Η επίσημη παναργολική Πανήγυρις του Αγίου γίνεται στις 29 Αυγούστου, μνήμη της Αποτομής της Τιμίας Κεφαλής του. Την 28η Αυγούστου μετά τον Πανηγυρικό Εσπερινό, γίνεται επίσημη λιτανεία στους δρόμους του Κρανιδίου και η 29η Αυγούστου είναι ημέρα αργίας για το Κρανίδι, που εορτάζει τον πολιούχο και προστάτη του.
Στη διαθήκη του Αναστασίου Μονοχάρτζη, του πλησιέστερου κληρονόμου της εικόνας διαβάζουμε:
“Ένα εκ των σπουδαιοτέρων εθίμων των προγόνων μας, το οποίο και είμεθα υποχρεωμένοι να το εκτελούμε, καθ΄όλο το βράδυ της 28ης , πρό της ολονυκτίας, να εξάγεται ανα γύρω της πόλεως, η αγία Εικών του Προδρόμου, δια να μην είμεθα δυστυχείς και επικίνδυνοι από πάσαν ασθένειαν. Τούτο εξαρτάται από τους ιθύνοντας της Εκκλησίας και από των ιερέων του τόπου. Εάν θέλετε την σωτηρίαν του τόπου μας από την μαυρόχρωμον εικόνα του Προδρόμου, μη λησμονήτε το σημείωμα τούτο.”
• Παντελεήμονος Κ. Καρανικόλα “Το Κρανίδι, Κομμάτια από τη Χαμένη Ιστορία του” σ. 43-45
