Το ΑΠΕ-ΜΠΕ σε ένα τηλεοπτικό οδοιπορικό διασχίζοντας την αργολική γη ανάμεσα σε λόφους σιωπηλούς και χωράφια φορτωμένα καρπό κατέγραψε την αγωνία των μικρών παραγωγών να εξασφαλίσουν καλές τιμές για τον βιοπορισμό τους αλλά και τις δυσκολίες να βρουν εργατικά χέρια τα οποία θεωρούν ότι είναι πλέον πολύ ακριβά. Την ίδια ώρα έμποροι και μεσάζοντες, αυτοί που διαμορφώνουν και τις τιμές στο ράφια πιέζουν να ρίξουν τις τιμές όσων πουλάνε χύμα στον τενεκέ.
Το μάζεμα δεν έχει ηλικία
Καταγράφουμε με την κάμερα στα χωράφια, οικογένειες ολόκληρες σκυμμένες κάτω από τα δέντρα. Γονείς, παιδιά, ηλικιωμένοι δουλεύουν μαζί. Ανάμεσά τους συναντήσαμε την κυρία Σταυρούλα Μίχα 90 ετών, που, όπως λέει, «όσο αντέχουν τα πόδια μου, θα έρχομαι στο χωράφι». Έζησε πολέμους, φτώχεια, δύσκολες χρονιές και καλές σοδειές. Σήμερα όμως, όπως τονίζει, η αγωνία είναι διαφορετική: «Τα έξοδα ανεβαίνουν, αλλά το λάδι το παίρνουν φτηνά ενώ τα μεροκάματα που ζητάνε είναι υπερβολικά. Για να καθαρίσουν τα αγριόχορτα μόνο, μου ζητήσαν 100 ευρώ. Τι θα μείνει με τέτοιο κόστος», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Η κυρία Μίχα μιλάει ανοιχτά για πίεση από την πλευρά των εμπόρων. «Θέλουν να μας πάρουν το λάδι με 5 ευρώ και εμάς μας στοιχίζει 10. Τα μεροκάματα που ζητάνε οι εργάτες είναι 70 και 80 ευρώ». Όλοι οι παραγωγοί της περιοχής μιλούν ανοιχτά για πιέσεις από εμπόρους και μεσάζοντες. Ο κ. Ανδριανός Μπούκος ιδιοκτήτης του ελαιοτριβείου στα Πυργιώτικα ελαιοπαραγωγός από τα Πυργιώτικα, σημειώνει ότι «το λάδι φτάνει ακριβό στον καταναλωτή, αλλά εμείς το δίνουμε σε τιμές που πολλές φορές δεν καλύπτουν ούτε τα βασικά έξοδα». Όπως επισημαίνουν όλοι όσοι παραγωγοί μίλησαν στην κάμερα, οι ίδιοι δεν έχουν καμία δυνατότητα να επηρεάσουν την τελική τιμή στο ράφι.
Για τον κ. Μπούκο η γρήγορη προς τα κάτω εναλλαγή των τιμών και σε σχέση με προηγούμενα χρόνια οφείλεται «σε κόλπα των εμπόρων να μαζέψουν όλα τα λάδια από τον κόσμο που έχει ανάγκη να πουλήσει με 4 και 4,5 ευρώ κάτι πού είναι παράλογο για αυτή την τιμή που δεν ανταποκρίνεται στο αυξημένο κόστος.
«Αν δείτε πόσο πουλιέται στο σούπερ μάρκετ και πόσο το δίνουμε εμείς, θα καταλάβετε ότι το πρόβλημα δεν ξεκινά από τον παραγωγό», λέει ο κ. Νίκος, αγρότης από τη Δήμαινα. «Η αλυσίδα μέχρι το ράφι είναι μεγάλη και κάπου εκεί στη μέση χάνονται όλα». «Ο Παραγωγός είναι ο τελευταίος τροχός της νταλίκας μας λέει ο κ. Θρασύβολος Φραγκάκης μεταφορέας υποπροϊόντων ελαιοτριβείων που συναντάμε στη Δήμαινα, δείχνοντας το φορτηγό του, μη σας πω και η ρεζέρβα λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με νόημα και συμπληρώνει : «Από εκεί και μπροστά γίνονται όλα τα άλλα»…
Την ίδια ώρα, το κόστος παραγωγής αυξάνεται διαρκώς. Λιπάσματα, καύσιμα, ρεύμα, ανταλλακτικά και συντηρήσεις ανεβάζουν σταθερά το κόστος ανά στρέμμα. «Για να παράγεις λάδι σήμερα, πληρώνεις σχεδόν τα διπλάσια απ’ ό,τι πριν λίγα χρόνια», εξηγεί ο μεγάλος σε ηλικία πλέον Μιχάλης Διδασκάλου, ο οποίος έχει παραδώσει το παραδοσιακό ελαιοτριβείο της Δήμαινας στο γιό του. Οι άλλοι δύο έφυγαν ακόμα και τα εγγόνια. Άλλος πήγε στην Γερμανία, άλλος στα καράβια. Όλες οι οικογένειες στο χωριό διαλύονται κανείς δεν συνεχίζει σε αυτή τη δουλειά».
Δυσεύρετα τα εργατικά χέρια
Στους οικονομικούς πονοκεφάλους έρχεται να προστεθεί και η έλλειψη εργατικών χεριών. Στα χωράφια της Αργολίδας σήμερα εργάζονται σχεδόν αποκλειστικά αλλοδαποί εργάτες. Οι νέοι έχουν εγκαταλείψει την αγροτική ζωή, ενώ πολλοί μεγαλύτεροι δεν μπορούν πλέον να ανταπεξέλθουν στη σωματική καταπόνηση.
Ο Έντυ εργάτης γης από την Αλβανία, σημειώνει ότι «η δουλειά είναι βαριά, τα χρήματα δεν είναι πολλά, όπως λένε, και σε άλλες περιοχές, όπως στη Μεσσηνία, πληρώνουν καλύτερα». Από την άλλη πλευρά, οι παραγωγοί υποστηρίζουν ότι τα μεροκάματα ανεβαίνουν συνεχώς, καθιστώντας τη συγκομιδή όλο και δυσκολότερη οικονομικά.
Ο κ. Μ. Μπινιάρης έχει ολόκληρη την οικογένεια κάτω από τα δέντρα ακόμη και τον πολύ μικρό εγγόνο του. «Δεν βρίσκουν εργάτες και οι λίγοι ζητάνε υπέρογκα ποσά μας λένε οπότε αναγκαζόμαστε όπως και πολλοί άλλοι να επιστρατεύουμε ολόκληρο το σόι για να ανταπεξέλθουμε».
Στα ελαιουργεία
Καταγράφουμε στην κάμερα ολόκληρη τη διαδικασία καθώς από τα χωράφια, οι ελιές μεταφέρονται στα ελαιουργεία της περιοχής. Εκεί, μέσα σε λίγες ώρες, ο κόπος μιας ολόκληρης χρονιάς μετατρέπεται σε λάδι. Το ζύγισμα, το πλύσιμο, η άλεση, ο διαχωρισμός — μια διαδικασία που συνδυάζει παραδοσιακή γνώση με σύγχρονη τεχνολογία.
Ο κ. Κωνσταντίνος Σταμούλης, συνιδιοκτήτης του ελαιουργείου στην Δήμαινα, εξηγεί ότι «το κόστος λειτουργίας έχει εκτοξευθεί, ειδικά στο ρεύμα. Παρ’ όλα αυτά, κρατάμε τις μονάδες ανοιχτές γιατί αν κλείσει το ελαιουργείο, κλείνει και το χωριό». Και αυτός πιστεύει ότι οι τιμές στους παραγωγούς είναι πολύ χαμηλές και η δυσανάλογη εικόνα στο ράφι οφείλεται σε κάθε είδους μεσάζοντες.
Στο ίδιο μήκος κύματος και η κα Ελένη, ελαιοπαραγωγός, η οποία τονίζει ότι «η μεταποίηση είναι ο τελευταίος κρίκος πριν τη διάθεση στην αγορά και δεχόμαστε κι εμείς μεγάλη πίεση». Παρά τις δυσκολίες, κανείς από όσους μίλησαν δεν δείχνει διατεθειμένος να εγκαταλείψει. «Δεν είναι μόνο το εισόδημα. Είναι η ζωή μας, τα χωράφια μας, οι γονείς μας, τα παιδιά μας», λέει χαρακτηριστικά και ένας παραγωγός τρίτης γενιάς που επιμένει στην παράδοση και θέλει να κρατήσει την ανωνυμία. Εγώ μεγάλωσα μέσα στις ελαιοχώραφα της Δήμαινας, μας λέει είναι η προέκταση της αυλής του σπιτιού. Από παιδάκι μαζεύω ελιές και είμαι αποφασισμένος να συνεχίσω. Έχω ιδέες, θέλω να φτιάξω καθετοποίηση της παραγωγής και μαζί με άλλους της ηλικίας μου να παράγουμε τυποποιημένο ποιοτικό λάδι να το εξάγουμε σε άλλες χώρες και να βάλουμε τέλος « στο κυνήγι του τενεκέ…».
Η εικόνα της 90χρονης κας Σταυρούλας στα Πυργιώτικα συμπυκνώνει με τον πιο καθαρό τρόπο αυτή τη σχέση με τη γη: μια ζωή δουλειάς χωρίς διακοπή, χωρίς συνταξιοδότηση από το χωράφι. Μια γενιά που κράτησε την ελαιοκαλλιέργεια όρθια σε δύσκολες δεκαετίες και που σήμερα βλέπει με αγωνία το μέλλον.
Στα Πυργιώτικα και τη Δήμαινα, η ελιά συνεχίζει να ριζώνει βαθιά στο χώμα και στις ζωές των ανθρώπων. Το ερώτημα όμως παραμένει ανοιχτό: θα μπορέσει η νέα εποχή να στηρίξει δίκαια αυτούς που κρατούν ζωντανό τον «υγρό χρυσό»; Θα βρεθούν εργατικά χέρια; Θα περιοριστεί η πίεση των μεσαζόντων; Ή θα μείνει μόνο η μνήμη μιας παράδοσης που άντεξε αιώνες, αλλά δοκιμάζεται σκληρά από τις συνθήκες της αγοράς;
Το μάζεμα δεν έχει ηλικία
Καταγράφουμε με την κάμερα στα χωράφια, οικογένειες ολόκληρες σκυμμένες κάτω από τα δέντρα. Γονείς, παιδιά, ηλικιωμένοι δουλεύουν μαζί. Ανάμεσά τους συναντήσαμε την κυρία Σταυρούλα Μίχα 90 ετών, που, όπως λέει, «όσο αντέχουν τα πόδια μου, θα έρχομαι στο χωράφι». Έζησε πολέμους, φτώχεια, δύσκολες χρονιές και καλές σοδειές. Σήμερα όμως, όπως τονίζει, η αγωνία είναι διαφορετική: «Τα έξοδα ανεβαίνουν, αλλά το λάδι το παίρνουν φτηνά ενώ τα μεροκάματα που ζητάνε είναι υπερβολικά. Για να καθαρίσουν τα αγριόχορτα μόνο, μου ζητήσαν 100 ευρώ. Τι θα μείνει με τέτοιο κόστος», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Η κυρία Μίχα μιλάει ανοιχτά για πίεση από την πλευρά των εμπόρων. «Θέλουν να μας πάρουν το λάδι με 5 ευρώ και εμάς μας στοιχίζει 10. Τα μεροκάματα που ζητάνε οι εργάτες είναι 70 και 80 ευρώ». Όλοι οι παραγωγοί της περιοχής μιλούν ανοιχτά για πιέσεις από εμπόρους και μεσάζοντες. Ο κ. Ανδριανός Μπούκος ιδιοκτήτης του ελαιοτριβείου στα Πυργιώτικα ελαιοπαραγωγός από τα Πυργιώτικα, σημειώνει ότι «το λάδι φτάνει ακριβό στον καταναλωτή, αλλά εμείς το δίνουμε σε τιμές που πολλές φορές δεν καλύπτουν ούτε τα βασικά έξοδα». Όπως επισημαίνουν όλοι όσοι παραγωγοί μίλησαν στην κάμερα, οι ίδιοι δεν έχουν καμία δυνατότητα να επηρεάσουν την τελική τιμή στο ράφι.
Για τον κ. Μπούκο η γρήγορη προς τα κάτω εναλλαγή των τιμών και σε σχέση με προηγούμενα χρόνια οφείλεται «σε κόλπα των εμπόρων να μαζέψουν όλα τα λάδια από τον κόσμο που έχει ανάγκη να πουλήσει με 4 και 4,5 ευρώ κάτι πού είναι παράλογο για αυτή την τιμή που δεν ανταποκρίνεται στο αυξημένο κόστος.
«Αν δείτε πόσο πουλιέται στο σούπερ μάρκετ και πόσο το δίνουμε εμείς, θα καταλάβετε ότι το πρόβλημα δεν ξεκινά από τον παραγωγό», λέει ο κ. Νίκος, αγρότης από τη Δήμαινα. «Η αλυσίδα μέχρι το ράφι είναι μεγάλη και κάπου εκεί στη μέση χάνονται όλα». «Ο Παραγωγός είναι ο τελευταίος τροχός της νταλίκας μας λέει ο κ. Θρασύβολος Φραγκάκης μεταφορέας υποπροϊόντων ελαιοτριβείων που συναντάμε στη Δήμαινα, δείχνοντας το φορτηγό του, μη σας πω και η ρεζέρβα λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με νόημα και συμπληρώνει : «Από εκεί και μπροστά γίνονται όλα τα άλλα»…
Την ίδια ώρα, το κόστος παραγωγής αυξάνεται διαρκώς. Λιπάσματα, καύσιμα, ρεύμα, ανταλλακτικά και συντηρήσεις ανεβάζουν σταθερά το κόστος ανά στρέμμα. «Για να παράγεις λάδι σήμερα, πληρώνεις σχεδόν τα διπλάσια απ’ ό,τι πριν λίγα χρόνια», εξηγεί ο μεγάλος σε ηλικία πλέον Μιχάλης Διδασκάλου, ο οποίος έχει παραδώσει το παραδοσιακό ελαιοτριβείο της Δήμαινας στο γιό του. Οι άλλοι δύο έφυγαν ακόμα και τα εγγόνια. Άλλος πήγε στην Γερμανία, άλλος στα καράβια. Όλες οι οικογένειες στο χωριό διαλύονται κανείς δεν συνεχίζει σε αυτή τη δουλειά».
Δυσεύρετα τα εργατικά χέρια
Στους οικονομικούς πονοκεφάλους έρχεται να προστεθεί και η έλλειψη εργατικών χεριών. Στα χωράφια της Αργολίδας σήμερα εργάζονται σχεδόν αποκλειστικά αλλοδαποί εργάτες. Οι νέοι έχουν εγκαταλείψει την αγροτική ζωή, ενώ πολλοί μεγαλύτεροι δεν μπορούν πλέον να ανταπεξέλθουν στη σωματική καταπόνηση.
Ο Έντυ εργάτης γης από την Αλβανία, σημειώνει ότι «η δουλειά είναι βαριά, τα χρήματα δεν είναι πολλά, όπως λένε, και σε άλλες περιοχές, όπως στη Μεσσηνία, πληρώνουν καλύτερα». Από την άλλη πλευρά, οι παραγωγοί υποστηρίζουν ότι τα μεροκάματα ανεβαίνουν συνεχώς, καθιστώντας τη συγκομιδή όλο και δυσκολότερη οικονομικά.
Ο κ. Μ. Μπινιάρης έχει ολόκληρη την οικογένεια κάτω από τα δέντρα ακόμη και τον πολύ μικρό εγγόνο του. «Δεν βρίσκουν εργάτες και οι λίγοι ζητάνε υπέρογκα ποσά μας λένε οπότε αναγκαζόμαστε όπως και πολλοί άλλοι να επιστρατεύουμε ολόκληρο το σόι για να ανταπεξέλθουμε».
Στα ελαιουργεία
Καταγράφουμε στην κάμερα ολόκληρη τη διαδικασία καθώς από τα χωράφια, οι ελιές μεταφέρονται στα ελαιουργεία της περιοχής. Εκεί, μέσα σε λίγες ώρες, ο κόπος μιας ολόκληρης χρονιάς μετατρέπεται σε λάδι. Το ζύγισμα, το πλύσιμο, η άλεση, ο διαχωρισμός — μια διαδικασία που συνδυάζει παραδοσιακή γνώση με σύγχρονη τεχνολογία.
Ο κ. Κωνσταντίνος Σταμούλης, συνιδιοκτήτης του ελαιουργείου στην Δήμαινα, εξηγεί ότι «το κόστος λειτουργίας έχει εκτοξευθεί, ειδικά στο ρεύμα. Παρ’ όλα αυτά, κρατάμε τις μονάδες ανοιχτές γιατί αν κλείσει το ελαιουργείο, κλείνει και το χωριό». Και αυτός πιστεύει ότι οι τιμές στους παραγωγούς είναι πολύ χαμηλές και η δυσανάλογη εικόνα στο ράφι οφείλεται σε κάθε είδους μεσάζοντες.
Στο ίδιο μήκος κύματος και η κα Ελένη, ελαιοπαραγωγός, η οποία τονίζει ότι «η μεταποίηση είναι ο τελευταίος κρίκος πριν τη διάθεση στην αγορά και δεχόμαστε κι εμείς μεγάλη πίεση». Παρά τις δυσκολίες, κανείς από όσους μίλησαν δεν δείχνει διατεθειμένος να εγκαταλείψει. «Δεν είναι μόνο το εισόδημα. Είναι η ζωή μας, τα χωράφια μας, οι γονείς μας, τα παιδιά μας», λέει χαρακτηριστικά και ένας παραγωγός τρίτης γενιάς που επιμένει στην παράδοση και θέλει να κρατήσει την ανωνυμία. Εγώ μεγάλωσα μέσα στις ελαιοχώραφα της Δήμαινας, μας λέει είναι η προέκταση της αυλής του σπιτιού. Από παιδάκι μαζεύω ελιές και είμαι αποφασισμένος να συνεχίσω. Έχω ιδέες, θέλω να φτιάξω καθετοποίηση της παραγωγής και μαζί με άλλους της ηλικίας μου να παράγουμε τυποποιημένο ποιοτικό λάδι να το εξάγουμε σε άλλες χώρες και να βάλουμε τέλος « στο κυνήγι του τενεκέ…».
Η εικόνα της 90χρονης κας Σταυρούλας στα Πυργιώτικα συμπυκνώνει με τον πιο καθαρό τρόπο αυτή τη σχέση με τη γη: μια ζωή δουλειάς χωρίς διακοπή, χωρίς συνταξιοδότηση από το χωράφι. Μια γενιά που κράτησε την ελαιοκαλλιέργεια όρθια σε δύσκολες δεκαετίες και που σήμερα βλέπει με αγωνία το μέλλον.
Στα Πυργιώτικα και τη Δήμαινα, η ελιά συνεχίζει να ριζώνει βαθιά στο χώμα και στις ζωές των ανθρώπων. Το ερώτημα όμως παραμένει ανοιχτό: θα μπορέσει η νέα εποχή να στηρίξει δίκαια αυτούς που κρατούν ζωντανό τον «υγρό χρυσό»; Θα βρεθούν εργατικά χέρια; Θα περιοριστεί η πίεση των μεσαζόντων; Ή θα μείνει μόνο η μνήμη μιας παράδοσης που άντεξε αιώνες, αλλά δοκιμάζεται σκληρά από τις συνθήκες της αγοράς;
