Αρχικά, οφείλω να τονίσω ότι η άσκηση βίας, σε όλες τις εκδοχές της, δεν μπορεί να είναι αποδεκτή. Η πρόκληση υλικών ζημιών, με οποιαδήποτε αιτία ή αφορμή, δεν μπορεί να είναι απάντηση, ούτε επιχείρημα απέναντι σε κάποιον που μπορεί να μας προσβάλλει, ακόμη και με τον χείριστο τρόπο. Το κρίσιμο σημείο, λοιπόν, είναι αν η έκθεση των συγκεκριμένων έργων -και μάλιστα στην Εθνική Πινακοθήκη- συνιστούν προσβολή. Εδώ, η απάντηση είναι μάλλον απλή. Από τη στιγμή που θίγουν το θρησκευτικό συναίσθημα ενός ανθρώπου, ασφαλώς και συνιστούν προσβολή. Το ίδιο θα λέγαμε ακόμη κι αν τα πρόσωπα που ευτελίζονται εκτιθέμενα, εκπροσωπούσαν κάποιο άλλο θρήσκευμα. Άραγε, ποιες θα ήταν οι συνέπειες εάν χλευάζονταν το πρόσωπο του Μωάμεθ;
Η έκθεση των συγκεκριμένων έργων πραγματοποιούνταν στην Εθνική Πινακοθήκη. Εγείρονται πολλά ερωτηματικά σχετικά με τα κριτήρια που καθιστούν ένα έργο αξιοθέατο ή όχι. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν θεωρώ ότι οι συγκεκριμένοι πίνακες πληρούν τα κριτήρια αυτά. Δεν είμαι τεχνοκριτικός, αλλά είμαι φιλότεχνος κι επομένως έχω το αισθητήριο που με βοηθά να κατανοήσω, να νιώσω, να βιώσω και να συγκινηθώ. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, Τέχνη είναι οποιοδήποτε δημιούργημα έχει την μαγική εκείνη ικανότητα να υποβάλει τον δέκτη σε μια ατμόσφαιρα συγκινησιακή, σχεδόν μεταφυσική. Τέχνη, λοιπόν, είναι η μουσική που σε ταξιδεύει στην χώρα της χαρμολύπης, ο χορός που σε παρακινεί στην κίνηση του μυαλού και του σώματος, η Ποίηση που σε λυτρώνει, ο πίνακας που αποκαλύπτει τα απόκρυφα όνειρά σου, η αφαιρετικότητα, η απωθημένη επιθυμία, το όνειρο που καραδοκεί σε ένα μυθιστόρημα. Τέχνη είναι η αγωνία του Βανγκόγκ να ζήσει, η μελαγχολία του Καζαντζάκη όταν δεν έβρισκε τον Θεό που αποζητούσε, το παράπονο του Τσιτσάνη για τους χαμένους έρωτες, ο ύμνος του Μπετόβεν στη χαρά της ζωής, το ταξιδιάρικο βλέμμα του Ελύτη στο Αιγαίο, η ικεσία του Ρίτσου ενώ χανόταν στη μελαγχολική μαγεία του σεληνόφωτος. Τέχνη δεν είναι σίγουρα ο χλευασμός, η ύβρις, η προσβολή. Η Τέχνη συγκινεί, δεν εξοργίζει. Ενώνει, δεν διχάζει. Εξυψώνει τον άνθρωπο, δεν τον ταπεινώνει. Προσθέτει στον πολιτισμό, δεν αφαιρεί. Γεννά την ηρεμία, δεν φανατίζει. Φέρνει τη γαλήνη, δεν κινητοποιεί τον θυμό. Προβάλλει την ομορφιά, δεν αντιπαραθέτει στην αλήθεια το ψέμα και την ασχήμια. Ανεβάζει τον άνθρωπο στα ουράνια, δεν πασχίζει να φέρει τα ουράνια στο χώμα.
Τελικά, η Τέχνη έχει όρια; Eάν τοποθετήσουμε σε μία προθήκη περιττώματα μπορούμε να τα εκθέσουμε σαν έργο Τέχνης; Eάν ναι, σημαίνει ότι δεν έχει όρια. Εάν δεν μπορούμε, σημαίνει ότι η Τέχνη περιορίζεται σε εκείνο το σημείο που αρχίζει να θίγει, να προσβάλλει, να επιτίθεται κυνικά στο κάλλος, στις αξίες, στο συναίσθημα. Εδώ, πρόκειται για κάτι πολύ περισσότερο. Πρόκειται για το θρησκευτικό συναίσθημα του σημερινού, ταλαιπωρημένου ανθρώπου που βρίσκει καταφύγιο στην πίστη του και δεν ανέχεται κανένα πλήγμα στον ψυχισμό του. Στο όνομα μιας υποτιθέμενης ελευθερίας, δεν δικαιούται κανείς να ‘’δημιουργεί’’ προσβάλλοντας. Βασικός όρος της ελευθερίας είναι η απαίτηση για αμοιβαίο σεβασμό. Εάν αυτός δεν διασφαλίζεται, η ‘’Τέχνη’’ δεν υπηρετεί τον σκοπό της. Αντίθετα, αποκτηνώνει τον άνθρωπο και ευτελίζει τον πολιτισμό του.
Φοβάμαι ότι το συγκεκριμένο συμβάν έρχεται να υπογραμμίσει με εμφατικό τρόπο την γενικότερη παρακμή που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη κοινωνία. Υλισμός, μηδενισμός, παραποίηση της αλήθειας, αλλοίωση των αξιών, σχετικοκρατία πρωτοφανής που ζαλίζει, αποπροσανατολίζει και αποστρέφεται την ουσία. Απέναντι σε όλα αυτά τα σημεία των καιρών, φαντάζει πιο χρήσιμη από ποτέ η επιμονή στην αλήθεια και στην επιδίωξη του γνήσιου και του βαθιά ανθρώπινου. Άλλωστε, ανώτερο προνόμιο από τη γαλήνη της ψυχής του, δεν μπορεί να αναζητήσει ο σύγχρονος άνθρωπος. Και η αληθινή Τέχνη, παραμένει ένας από τους ασφαλέστερους δρόμους που μπορεί να ακολουθήσει, για να συναντήσει τη γαλήνη αυτήν.
Πέτρος Λυγίζος
Φιλόλογος-συγγραφέας
